Αρχαία γνωμικά περί Ψυχής, σώματος και πλούτου

Σε αυτό το θέμα θα δούμε επιλεγμένα αρχαία γνωμικά που έχουν επίκεντρο την ψυχή, το σώμα και τον πλούτο. Αυτά τα τρία αγαθά θεωρούσαν οι αρχαίοι ότι ήταν από τα σπουδαιότερα που έπρεπε να φροντίζει κάθε άνθρωπος στην ζωή του, να τα έχει σε όσο το δυνατόν καλύτερη κατάσταση ώστε να μπορεί να ζει αξιοπρεπώς και πάνω από όλα ελεύθερος και όχι δούλος. Αυτός που ήταν δέσμιος των παθών του, αυτός που ήταν δέσμιος της αρρώστιας ή δούλος σε άλλο άνθρωπος δεν ήταν ποτέ ελεύθερος άνθρωπος.

Γνωμικά για το σώμα

Όλοι βέβαια έχουμε υπόψη μας το "Νους υγιής εν σώματι υγιεί" , ένα γνωμικό που δείχνει ότι το σώμα πρέπει να έχει τόση φροντίδα όση του χρειάζεται για να στηρίξει εκείνο το αγαθό που λέγεται σωματική υγεία. Σε φιλοσοφικό επίπεδο οι περισσότεροι αρχαίοι σοφοί φαίνεται να το θεωρούσαν ως "όχημα" της ψυχής το οποίο αντιπροσώπευε κάθε άνθρωπο και έδειχνε τι υπήρχε στο εσωτερικό.
Για αυτό άλλωστε και ο  Πυθαγόρας, 580-490 π.Χ., Αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος είπε ότι "Το μεν σώμα εστίν ημίν σήμα" αφού θεωρούσε ότι το σώμα μας δίνει πληροφορίες και για τον εσωτερικό μας κόσμο. Ένας υγιής και όμορφος άνθρωπος πάντα σηματοδοτεί έναν άνθρωπος που παρέχει φροντίδα στον εαυτό του.

Αρκετά ενδιαφέρον είναι και αυτό που είπε ο Επίχαρμος, 530-440 π.Χ., ένας Αρχαίος Έλληνας ποιητής από την Κω ότι "Καθαρόν αν τον νουν έχης, άπαν το σώμα καθαρός ει" δηλαδή ότι αν (μπορείς να) έχεις καθαρό νου τότε και όλο το σώμα σου καθαρό είναι.

Ο Σωκράτης που έζησε μερικά χρόνια αργότερα μεταξύ 469-399 π.Χ.,  θεωρούσε ότι  "Των σωμάτων θηλυνομένων και αι ψυχαί πολύ ασθενέστεραι γίγνονται."  που σημαίνει ότι όταν τα σώματα γίνονται μαλθακά και οι ψυχές χάνουν τη δύναμή τους. Συνεπώς θεωρούσε ότι είναι "αναγκαίο κακό" ο άνθρωπος να ασχολείται με την εκγύμναση και να είναι φιλόπονος με το σώμα του όπως άλλωστε βεβαιώνουν και οι αναφορές που έχουμε για αυτόν (π.χ. στο "Συμπόσιο" του Πλάτωνος)

Ο Πλάτωνας ως μαθητής του Σωκράτη (427-347 π.Χ.) μας ενημερώνει ωστόσο και για την σχέση της ψυχής με το σώμα κατά το θάνατο. Ο θάνατος, λέει , "τυγχάνει ων, ως εμοί δοκεί, ουδέν άλλο ή δυοίν πραγμάτοιν διάλυσις, της ψυχής και του σώματος απ' αλλήλου".  που σημαίνει ότι ο θάνατος δεν είναι τίποτε άλλο, παρά ο διαχωρισμός δύο πραγμάτων, του ενός απ' το άλλο, δηλαδή της ψυχής από το σώμα. Είναι βέβαια γνωστό ότι στην Σωκρατική διδασκαλία η ψυχή επιβίωνε μετά το χωρισμό από το σώμα και ταξίδευε εκεί που της αναλογούσε (οι δίκαιοι πήγαιναν κοντά στους δίκαιους "θεούς").

Τέλος, ο  Επίκτητος, 50 μ.Χ.-120 μ.Χ, ο γνωστός Στωικός φιλόσοφος είπε ότι "Αφυΐας σημείον το ενδιατρίβειν τις περί το σώμα" που σημαίνει ότι θεωρούσε σημάδι βλακείας να ασχολείται πολύ κάποιος με το σώμα του σε υπερβολικό βαθμό! Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι πρέπει να κόψει κανείς το γυμναστήριο και να αρχίσει να τρώει πατατάκια αλλά να περιορίσει την υπερβολή, λόγου χάρη να κάθετε 3 ώρες στο καθρέφτη για να φτιάξει το μαλλί...

Αν θεωρούσαν λοιπόν αναγκαία την επιμέλεια του σώματος , όταν το σώμα ήταν σχετικά με την ψυχή κατώτερο, φανταστείτε πόσο αναγκαία θεωρούσαν την επιμέλεια της ψυχής.

Γνωμικά για τη ψυχή

Πολλές φορές ακούμε για την "δύναμη της ψυχής" ή την φράση "ισχυρός ψυχισμός" ...άραγε τι έχουν πει για αυτά οι αρχαίοι Έλληνες πρόγονοι μας ;

Πρώτος για την ψυχή μας λέει ο φιλόσοφος Ηράκλειτος (544-484 π.Χ.) ότι "Ψυχήσιν Θάνατος ύδωρ γενέσθαι, ύδατι δε θάνατος γην γενέσθαι, εκ γης δε ύδωρ γίνεται, εξ ύδατος δε ψυχή." δηλαδή ότι η ψυχή στο θάνατο γίνεται νερό, και ο νερό στο "θάνατο" του γίνεται γη ενώ αντίστροφα από τη γη (βαθιά) γεννιέται το νερό , και από το νερό η ψυχή.... τι όμως σχέση μπορεί να έχει η ψυχή με το νερό ;

Μερικά χρόνια αργότερα ο Αθηναίος ρήτορας Ισοκράτης (436 - 338 π.Χ.) συγκλίνει σε παρόμοια άποψη με τον Σωκράτη διαπιστώνοντας ότι  : "Πειρώ τω μεν σώματι είναι φιλόπονος, τη δε ψυχή φιλόσοφος." δηλαδή μας προτρέπει να προσπαθούμε να ήμαστε φιλόπονοι (να ασκούμαστε σωματικά) όσον αφορά το σώμα και φιλόσοφοι (να ασκούμαστε πνευματικά) όσον αφορά την ψυχή.

Ο Ξενοφώντας ο αρχαίος Έλληνας ιστορικός μας λέει το 430-355 π.Χ.  ότι "Η μεν του σώματος ισχύς γηράσκει, η δε της ψυχής ρώμη αγήραστος εστίν" δηλαδή ότι η ισχύ του σώματος μπορεί να γηράσκει η δύναμη όμως της ψυχής δεν γερνάει ενώ συμπληρώνει λέοντας "Νομίζω τους ανθρώπους ουκ εν τη οικία τον πλούτον και την πενίαν έχειν, αλλ’ εν ταις ψυχαίς" δηλαδή ότι στους ανθρώπους ο πλούτος και η φτώχεια δεν είναι στο σπίτι αλλά στη ψυχή μέσα.

  Πλάτωνας ο μαθητής του Σωκράτη λέει στο έργο "Φαίδων" ότι "Ουδέν άλλο έχουσα ες Άδου η ψυχή έρχεται πλην της παιδείας και τροφής."μεταφέροντας μας μία πίστη της εποχής ότι η ψυχή πηγαίνει μετά το θάνατο στον Άδη χωρίς να κουβαλάει τίποτε άλλο πέρα από την παιδεία της και την αγωγή της. Συμπληρώνει επίσης για την ψυχή ότι " η ψυχή διαιρείται εις τρία· το μεν γαρ αυτής εστι λογιστικό, το δε επιθυμητικό, το δε θυμικό" επομένως θεωρεί ότι κάθε μέρος της έχει διαφορετική λειτουργία.
Την ίδια περίοδο περίπου (427-347 π.Χ.) ο

Στην ίδια γραμμή ο Αριστοτέλης ο μαθητής του Πλάτωνα μερικά χρόνια (384-322 π.Χ.) αργότερα μας λέει "Δει γαρ την μεν τέχνην χρήσθαι τοις οργάνοις, την δε ψυχήν τω σώματι." δηλαδή πρέπει η τέχνη να χρησιμοποιεί όργανα (για να επιτύχει το σκοπό της) και η ψυχή το σώμα.

Αυτά λοιπόν τα ωραία πράγματα είπαν για την ψυχή οι αρχαίοι μας πρόγονοι και φυσικά πρέπει να τα τιμούμε , είτε αποφεύγοντας την σωματική μαλθακότητα και επιδιώκοντας να ήμαστε φιλόπονοι είτε προσπαθώντας να αποκτήσουμε κατάλληλη παιδεία συνεπώς να ήμαστε φιλόσοφοι ή φιλομαθείς όπως θα έλεγε ο Πλάτων. Διότι όπως βλέπουμε μέσα από τις αντιλήψεις αυτών των προγόνων μας , ο χρόνος σε αυτή τη ζωή για το σώμα είναι περιορισμένος και πρέπει να χρησιμοποιηθεί κατάλληλα ώστε να αποκτηθούν αξίες (παιδεία και αγωγή) η οποίες θα μας συνοδεύουν και μετά από αυτή τη ζωή.

Γνωμικά για το πλούτο

Στις μέρες υπάρχει πολύ φτώχεια , είτε λόγω της "παγκόσμιας οικονομικής κρίσης", είτε λόγω της ανεργίας , είτε λόγω της άμβλυνσης της διαφοράς μεταξύ κατώτερης και ανώτερης τάξης κτλ. Άραγε τι έχουν πει για την φτώχεια οι Αρχαίοι Έλληνες ;

Πρώτος από όλους για την φτώχεια μας μιλάει ο Ησίοδος (7ος αιώνας π.Χ.) λέγοντας μας ότι "Πτωχός πτωχώ φθονεί" (Ο φτωχός ζηλεύει και τον φτωχό ακόμα). Τέτοια αξιοθρήνητη είναι η μοίρα του δηλαδή που ακόμα και κάποιον που δεν έχει και είναι στην ίδια μοίρα με αυτόν πάλι τον ζηλεύει...

Ο αρχαίος τραγικός Ευριπίδης (480 - 406 π.Χ.) είπε το γνωστό "Πενία δε σοφίαν έλαχε" (της φτώχειας της έλειψε η σοφία) αποδίδοντας την αιτία της φτώχειας μάλλον στη σοφία. Άραγε ένας σοφότερος άνθρωπος τι είδους περισσότερες επιλογές θα είχε σε ένα κόσμο με ολοένα αυξανόμενη ανεργία; Ενώ συμπληρώνει ότι τον "πένητα φεύγει πας τις εκποδών φίλος'' (ο καθένα αποφεύγει τον φτωχό φίλο) μάλλον θέλοντας να πει ότι η φτώχεια μας οδηγεί και στην απομόνωση και εσωστρέφεια αλλά πάνω από όλα στην εγκατάλειψη ακόμα και των φίλων. Βέβαια αυτό ισχύει όταν όλοι είναι πλούσιοι αρκετά και κάποιος από αυτούς είναι φτωχός....όταν όλοι είναι φτωχοί τότε τι γίνεται ;

"Το γήρας και η πενία δύο τραύματα δυσθεράπευτα" λέει ο Δημόκριτος (470-370 π.Χ.) θέλοντας πιθανόν να πει πως αν κάποιος γίνει φτωχός δύσκολα θα θεραπευτεί ... ενώ το παρομοιάζει με τα γερατειά ... άραγε τι κάνει κανείς για να "ξανανιώσει" νέος που μπορεί να το κάνει ένας φτωχός για να "ξανανιώσει" πλούσιος ;

Ο Διογένης (410-323 π.Χ.), ως κυνικός φιλόσοφος που ήταν , όταν ρωτήθηκε πότε πρέπει να γευματίζει κανείς απάντησε "Εί μεν πλούσιος όταν θέλει, ει δε πένης όταν έχει" ( ο πλούσιος όταν θέλει και ο φτωχός όταν έχει) ενώ λέει επίσης "πενία αυτοδίδακτος αρετή" θέλοντας μάλλον να πει ότι η φτώχεια είναι μία συνήθεια την οποία αποκτάει κανείς χωρίς να πάρει παράδειγμα ή να διδαχθεί από κάποιον άλλο. Εν τέλει συμπληρώνει ότι "Ευτελές δείπνον ου ποιεί παράνοια" (το φτωχικό δείπνο δεν κάνει τους ανθρώπους να παραφέρονται) θέλοντας να πει πως τουλάχιστον μέσα στο πλαίσιο της φτώχειας μπορεί κάποιος να αποκτήσει την αρετή της λιτότητας , και να μην οδηγεί τον εαυτό του σε παράλογα μεθύσια και υπερβολικές λαιμαργίες.

Ο Θεόκριτος τον 3ος αιώνα π.Χ. μας λέει το περίφημο "Πενία τέχνας κατεργάζεται" ( η φτώχεια ωθεί στην δημιουργία τεχνών)... όμως βλέπουμε πως οι τέχνες με τις οποίες εργαζόντουσαν παλιά οι άνθρωποι έχουν πλέον αντικατασταθεί από μηχανές και βιομηχανοποιημένη παραγωγή. Άραγε τι είδους τέχνες θα δώσουν λύσει στο πρόβλημα τις εποχής μας ;

Ο  Λουκιανός (120-180 μ.Χ) μας είπε το περίφημο "Ουκ αν λάβοις παρά του μη έχοντος" (να μην παίρνεις από αυτόν που δεν έχει!). κι όμως ... βλέπουμε ότι η φτώχεια και η φορολογία αγγίζει ακόμα και αυτούς που δεν έχουν...

Σπουδαίες και ενδιαφέρουσες κουβέντες από ανθρώπους που έζησαν δυόμισι χιλιετηρίδες περίπου πριν από εμάς και οι περισσότεροι πλούσιοι από αυτούς είχαν πολύ λιγότερα από όσα έχουν οι διάφοροι "πτωχοί" στις μέρες μας. Την μεγαλύτερη όμως κουβέντα φαίνεται να την έχει πει ο Ηρόδοτος (485 - 421 π.Χ.).

''Παντοτινή σύντροφος της Ελλάδας είναι η φτώχεια της, την αγωνιστικότητά της όμως την έχει αποκτήσει από αλλού. Είναι δημιούργημα της σοφίας και ενός απαραβίαστου ηθικού κανόνα ζωής. Και είναι αυτή η αγωνιστικότητα το όπλο της Ελλάδας απέναντι στην φτώχεια και την σκλαβιά’’.

laptonarchives