Η Λοξή Φάλαγγα και το τέλος της σπαρτιατικής ηγεμονίας

Η Σπάρτη νόμιζε ότι η Θήβα θα υποκύψει. Πολύ γρήγορα, όμως, διαψεύστηκε. Οι Αθηναίοι έθεσαν αμέσως σ’ εφαρμογή τη συνθήκη, γιαυτό ανακάλεσαν από το Ιόνιο τον Ιφικράτη. Δεν αναμίχθηκαν, όμως, αρχικά στη διένεξη Σπάρτης και Θήβας.


Εφαρμόζοντας και οι Λακεδαιμόνιοι τη συνθήκη, ανακάλεσαν τις φρουρές τους από όλες τις πόλεις. Ταυτόχρονα, όμως, εστίασαν το ενδιαφέρον τους στη γρήγορη κατατρόπωση της Θήβας.

Γι' αυτό διατάχθηκε ο Κλεόμβροτος που βρισκόταν ακόμα στη Φωκίδα να εκστρατεύσει κατά των Θηβαίων για να τους αναγκάσει να παραιτηθούν από την ηγεμονία των άλλων βοιωτικών πόλεων.

Οι Θηβαίοι δεν ήταν διατεθειμένοι να υποκύψουν. Με ισχυρότατο στρατό και αρχηγό τον Επαμεινώνδα κατέλαβαν τη στενή δίοδο γύρω από την Κορώνεια. Ο Κλεόμβροτος, όμως, απέφυγε να περάσει από εκεί.

Στράφηκε νότια και κινήθηκε από ορεινή δίοδο, την οποία οι Θηβαίοι θεωρούσαν ακίνδυνη και γιαυτό τη φύλαγαν με μικρή φρουρά. Ο Κλεόμβροτος εύκολα τη νίκησε και έφτασε στο βοιωτικό λιμανάκι Κρεύση.

Πήρε από εκεί 12 θηβαϊκές τριήρεις, άφησε φρουρά και συνεχίζοντας εισέβαλε στις Θεσπιές και στρατοπέδευσε στα Λεύκτρα, μια τοποθεσία στ’ ανατολικά του Ελικώνα.

Αυτή η κίνηση προκάλεσε τόση αθυμία στους Θηβαίους, που χρειάστηκε να καταβάλουν μεγάλη προσπάθεια οι Πελοπίδας και Επαμεινώνδας για να τους ανορθώσουν το ηθικό και τη διάθεση για αντίσταση.

Τελικά πείσθηκαν οι Θηβαίοι να κινηθούν προς τα Λεύκτρα όπου στρατοπέδευσαν πάνω σε λόφο, απέναντι από τους Λακεδαιμόνιους. Ακόμα και τότε υπήρχαν δισταγμοί αν θα έπρεπε να αναμετρηθούν εκεί ή στη Θήβα. Επικράτησε η άποψη του Επαμεινώνδα.

Οι Σπαρτιάτες ήταν πολύ περισσότεροι. Άρα μια αναμέτρηση με τη γνωστή ως τότε στρατηγική τούς ευνοούσε. Τότε ήταν που φάνηκε η στρατηγική μεγαλοφυΐα του Επαμεινώνδα.

Σκέφθηκε, λοιπόν, ο Επαμεινώνδας ότι για να νικήσει κάποιος τον αντίπαλο δεν είναι απαραίτητο να τον νικήσει συγχρόνως σε όλη του την παράταξη.

Αν συγκεντρώσει μεγάλη δύναμη στο κέντρο της παράταξης του αντίπαλου και το διασπάσει, είναι φυσικό τα δύο άκρα του εχθρού, που θ’ αποκοπούν κι απομονωθούν, να τρομοκρατηθούν και να νικηθούν.

Επίσης αν συγκεντρώσει μεγάλη δύναμη σε ένα από τα άκρα του αντιπάλου και τη νικήσει, θα βρεθεί στα μετόπισθεν του κέντρου του και της άλλης πτέρυγας και εύκολα θα τους νικήσει.

Αυτές τις σκέψεις αποφάσισε να εφαρμόσει στην εν όψει μάχη ο μεγάλος στρατηγός. Παρουσίασε πολύ ενισχυμένη την αριστερή του πτέρυγα και η παράταξή του προχωρούσε προς τα δεξιά, κλιμακωτά αποδυναμούμενη.

Η πρωτοφανής αυτή διάταξη έμεινε γνωστή στην Ιστορία ως «λοξή φάλαγγα - παράταξη». Το στρατήγημα έκτοτε εφαρμόστηκε πολλάκις.

Όταν ο Κλεόμβροτος είδε τους Θηβαίους έτοιμους για μάχη σε πεδινό σημείο, έσπευσε κι αυτός ν’ αντιπαραταχθεί στην πεδιάδα με τον κλασικό τρόπο.

Ο Επαμεινώνδας, αφού παρέταξε τους οπλίτες του κατά το δικό του σχέδιο, είχε την ευφυή έμπνευση να τοποθετήσει πίσω από τη φάλαγγα των 50 ζυγών ως εφεδρεία την επίλεκτη μονάδα του, τον Ιερό Λόχο, υπό τον Πελοπίδα, ώστε να παρέμβει και να εξουδετερώσει τυχόν κυκλωτική κίνηση του εχθρού.

Μπροστά, όμως, έβαλε το άριστο ιππικό του, που υπερείχε του σπαρτιατικού. Και ο Κλεόμβροτος, μιμούμενος τον Επαμεινώνδα, παρέταξε μπροστά από το πεζικό του το ιππικό.

Όταν άρχισε η μάχη συνέβη ό,τι προέβλεψε ο Επαμεινώνδας: οι Θηβαίοι εύκολα κατατρόπωσαν τις κατώτερες ιππικές δυνάμεις των Σπαρτιατών και τις έσπρωξαν πάνω στους πεζούς. Επακολούθησε σύγχυση.

Τότε ο Κλεόμβροτος, για να αποκαταστήσει τα πράγματα, διέταξε το πεζικό να βαδίζει μπροστά, ο ίδιος οδηγώντας τη δεξιά του πτέρυγα. Τότε ο Επαμεινώνδας και ο Πελοπίδας με την τεράστια δύναμή τους της αριστερής πτέρυγας έπεσαν με ορμή στον Κλεόμβροτο και τη δεξιά του πτέρυγα.

Η σύγκρουση υπήρξε φοβερή. Οι Σπαρτιάτες, όσο γενναία κι αν πολέμησαν, ήταν αδύνατο ν’ αντισταθούν στην 4πλάσια δύναμη που είχαν απέναντί τους. Σκοτώθηκε ο Κλεόμβροτος, ο πολέμαρχος Δείνων και ο Σφοδρίας και άλλοι πολλοί αξιωματούχοι.

Η δεξιά πτέρυγα των Σπαρτιατών τράπηκε σε φυγή και γύρισε στο στρατόπεδό της. Μετά από αυτό τους μιμήθηκαν και οι άλλες δύο πτέρυγές τους καταφεύγοντας στα χαρακώματά τους.

Από τους 700 που πριν λίγο εξήλθαν του στρατοπέδου επανήλθαν οι 300. 1.000 και πλέον Λακεδαιμόνιοι έμειναν νεκροί στο πεδίο της μάχης. Οι Σπαρτιάτες ζήτησαν ανακωχή για να θάψουν τους νεκρούς τους. Οι Θηβαίοι κράτησαν τα όπλα των πεσόντων.

Η είδηση της μεγάλης νίκης ακούστηκε σαν κεραυνός σε όλη την Ελλάδα. Αυτή η ήττα των Σπαρτιατών ήταν ανάλογη με εκείνη των Αθηναίων στους Αιγός ποταμούς.

Οι Θηβαίοι μετά τη νίκη τους δεν επιχείρησαν να χτυπήσουν τους εναπομείναντες Σπαρτιάτες στα χαρακώματά τους. Ζήτησαν βοήθεια από την Αθήνα αλλ’ αυτή αρνήθηκε. Τη βρήκαν, όμως, στο πρόσωπο του ηγεμόνα των Φερών Ιάσονα.

Οι Σπαρτιάτες έστειλαν τον Αρχίδαμο για να βοηθήσει τους πολιορκημένους στα Λεύκτρα. Οι Θηβαίοι στο μεταξύ επέτρεψαν στους έγκλειστους Λακεδαιμόνιους να φύγουν. Αυτοί συναντήθηκαν με τον Αρχίδαμο στα Μέγαρα.

Όταν οι νικημένοι των Λεύκτρων επέστρεψαν στη Σπάρτη συνέβη κάτι πρωτοφανές: με πρόταση του Αγησίλαου απαλλάσσονταν από κάθε κύρωση οι ηττημένοι μαχητές!

Μετά τη συμφορά των Λεύκτρων πράγματι χάθηκε η Σπάρτη. Εδραιώθηκε η ηγεμονία της Θήβας στη Βοιωτία, προσχώρησε σ’ αυτή ο Ορχομενός και διώχτηκαν από τη Βοιωτία οι Θεσπιείς. Ο Επαμεινώνδας προσάρτησε στην ηγεμονία του και τα γειτονικά έθνη: Φωκαείς, Ευβοείς, Λοκρούς, Ακαρνάνες, Ηρακλεώτες και Μαλιείς.

Μόλις ο τύραννος των Φερών-Θεσσαλίας Ιάσονας πληροφορήθηκε από τους Θηβαίους την έκβαση της μάχης των Λεύκτρων α) έδωσε διαταγή για τη στελέχωση των πολεμικών πλοίων, και β) ο ίδιος έσπευσε στη Βοιωτία με 1.500 οπλίτες και 500 ιππείς.

Οι αρχηγοί των Βοιωτών του πρότειναν να στραφούν από κοινού κατά των υπολοίπων του στρατού του Κλεόμβροτου. Τους απέτρεψε.

Ταυτόχρονα επικοινώνησε με τους Λακεδαιμόνιους και α) τους έπεισε να μη συνεχίσουν τον πόλεμο, β) τους συμβούλευσε να φροντίσουν ν’ ανακτήσουν δυνάμεις, γ) τους προκάλεσε αμφιβολίες για την αφοσίωση των συμμάχων τους, δ) τους υπέδειξε να ζητήσουν ανακωχή, και ε) τους διαβεβαίωσε ότι ήθελε το καλό τους.

Αυτά δείχνουν ότι ο Ιάσονας δεν ήθελε την περαιτέρω ενδυνάμωση των Θηβαίων. Οι Σπαρτιάτες τού ζήτησαν να μεσολαβήσει για τη σύναψη ανακωχής.

Ο Ιάσονας επιστρέφοντας στη χώρα του: α) λεηλάτησε τη χώρα των Υαπολιτών, β) διέσχισε τμήμα της Λοκρίδας, γ) κατέλαβε την Ηράκλεια, αποικία και σύμμαχο των Σπαρτιατών, κατεδάφισε τα τείχη της και μοίρασε την πόλη και ένα μέρος της χώρας ανάμεσα στους Οιταίους και τους Μαλιείς.

Μετά την επιστροφή του στη Θεσσαλία ο Ιάσονας στράφηκε κατά των Περραιβών, που πρόσφατα αποτίναξαν το θεσσαλικό ζυγό και συμμάχησαν με τον Αμμύντα Γ΄, βασιλιά των Μακεδόνων. Κατά τη γιορτή των Πυθίων του 370 μ.Χ. διέταξε τις θεσσαλικές πόλεις να στείλουν στους Δελφούς 1.000 βόδια και 10.000 μικρότερα ζώα.

Σκόπευε, φαίνεται, να ηγηθεί ο ίδιος των εορταστικών εκδηλώσεων. Δεν πρόλαβε, όμως, να πραγματοποιήσει τα σχέδιά του. Την ώρα που παρακολουθούσε αφρούρητος ασκήσεις του ιππικού του δολοφονήθηκε από 7 νεαρούς (370 π.Χ.). Ο θάνατός του ανακούφισε πολλούς στην Ελλάδα. Δεν άφησε διαδόχους.

Την ίδια χρονιά πέθανε και ο Αμύντα Γ΄. Άφησε τρεις γιους: τον Αλέξανδρο, τον Περδίκκα και το Φίλιππο.

defencenet