Η φιλοσοφία στον σύγχρονο κόσμο και στην αρχαιότητα
Η πλειοψηφία της σύγχρονης επιστήμης αντιλαμβάνεται το σύμπαν σαν μία καλοκουρδισμένη μηχανή που λειτουργεί με βάση κάποιους κανόνες, και σαν ένα συνονθύλευμα από άψυχα βασικά δομικά στοιχεία. Για τους αρχαίους πολιτισμούς ο κόσμος και η Γη μας είναι ένας ζωντανός οργανισμός και έχει εκτός της υλικής και πνευματική υπόσταση. Όπως στο ανθρώπινο σώμα οι κινήσεις προέρχονται από την ψυχή που σκέπτεται και από την θέληση που ενεργεί έτσι και στα μάτια της αρχαίας επιστήμης η ορατή τάξη του σύμπαντος ήταν η αντανάκλαση μιας αόρατης τάξης, των κοσμογονικών δηλαδή και πνευματικών μονάδων, βασιλείων και ειδών, που με συνεχή πορεία μέσα στην ύλη προκαλούν την εξέλίξη της ζωής.
Δεν συμπέραινε την διάνοια από την ύλη, αλλά την ύλη από την διάνοια Δεν γεννούσε το σύμπαν από τον τυφλό χορό των ατόμων , γεννούσε τα άτομα από τους παλμούς της παγκόσμιας ψυχής. Με μία λέξη προχωρούσε κατά κύκλους ομόκεντρους από το παγκόσμιο στο επιμέρους, από το αόρατο στο ορατό, από το καθαρό πνεύμα στην οργανωμένη υπόσταση, από τον Θεό στον άνθρωπο. Αυτό που μας συμβαίνει σήμερα όπως λέει ο Ν. Λώρενς, είναι ότι αιμορραγούμε από τις ρίζες, γιατί έχουμε αποκοπεί από την Γη, τον Ήλιο, και τα αστέρια, και η αγάπη είναι υποκρισία, γιατί άμοιρο μπουμπούκι, την ξεριζώσαμε από τον μίσχο της στο δένδρο της ζωής και περιμένουμε να εξακολουθήσει να ανθίζει στο πολιτισμένο βάζο μας..
Σε κάθε αρχαίο πολιτισμό υπήρχε ένα εσωτερικό σύστημα γνώσης του κόσμου που μας περιβάλει και των φυσικών δυνάμεων, αλλά και της ίδιας της ανθρώπινης φύσης μας που ονομαζόταν Σοφία. Οι άνθρωποι που ασχολούνταν με την κατάκτηση της ονομάζονταν Σοφοί, και αργότερα από τον Πυθαγόρα Φιλόσοφοι. Ο Πυθαγόρας ονόμαζε φιλόσοφο, αυτόν που γνώριζε τις λειτουργίες τόσο της υλικής όσο και της πνευματικής φύσεως, και δίδασκε στους μαθητές του να γνωρίζουν πραγματικά τις αλήθειες αυτές. Η Φιλοσοφία δεν ήταν -και δεν είναι- μια θεωρητική προσέγγιση του κόσμου, αλλά και ένας τρόπος ζωής.
Οι Αρχαίοι ημών πρόγονοι δεν ήταν οι μόνοι που στοχάστηκαν πάνω σε θέματα κοσμογονίας θεολογίας και φυσιολογίας., αλλά αντιθέτως επηρεάστηκαν από διάφορους λαούς και κουλτούρες. "Σε ολόκληρη την ιστορία, τίποτε δεν είναι πιο εκπληκτικό ή τόσο δύσκολο να περιγραφεί όσο η αιφνίδια άνοδος του πολιτισμού στη Ελλάδα. Πολλά απ' όσα δημιουργούν τον πολιτισμό υπήρχαν ήδη επί χιλιάδες χρόνια στην Αίγυπτο και στη Μεσσοποταμία, και είχαν απλωθεί από εκεί στις γειτονικές χώρες. Αλλά ορισμένα στοιχεία έλειπαν, ωσότου τα προμήθευσαν οι Έλληνες. Το τι απετέλεσαν στην τέχνη και τη λογοτεχνία είναι γνωστό στον καθένα, αλλά ό,τι έχουν πραγματοποιήσει στον καθαρά διανοητικό τομέα είναι ακόμη εξαιρετικότερο" (Bertrand Russel, Ιστορία της Δυτικής Φιλοσοφίας) .Οι Έλληνες ατένισαν το σύμπαν με απροκαταληψία, και με μία φοβερή συνδυαστική ικανότητα, που αφορούσε όλα τα βασικά ζητήματα της Φιλοσοφίας, και τα έθεσαν με χαρακτηριστική για το Ελληνικό πνεύμα καθαρότητα. Δημιούργησαν τις βασικές έννοιες της φιλοσοφίας και της φυσικής επιστήμης και έτσι επηρέασαν καταλυτικά όλη την κατοπινή Ευρωπαϊκή και παγκόσμια επιστήμη.
Το μεγαλείο των Ελλήνων φιλοσόφων- ανάμεσα στα άλλα- είναι ότι πρόβαλαν την απόκτηση της γνώσης ως το υπέρτατο αγαθό, και δεν παρέμεινε αυτή προνόμιο της ιερατικής τάξης.. Η αποκάλυψη της γνώσης βέβαια σύμφωνα με τον Πλάτωνα δεν είναι εύκολη. Πρέπει πρώτα να γνωρίσουμε τον εαυτό μας- ΓΝΩΘΙ ΣΑΥΤΟΝ - η επιγραφή του μαντείου των Δελφών. Η γνώση του εαυτού μας και της σχέσης μας με το κόσμο που μας περιβάλλει σύμφωνα με τον Σωκράτη, αποτελεί την ευτυχία της ζωής και την αφετηρία της Φιλοσοφίας. Η γνώση αυτή μας λέει ο Πλάτωνας, δεν είναι κάτι που μπορεί να περιγραφεί με λόγια όπως οι άλλες επιστήμες. Χρειάζεται μακρά μελέτη του θέματος και διάπλαση του εαυτού με αυτήν. Τότε, είναι σαν μία σπίθα να ξεπηδά και να ανάβει ένα φως που από εκεί και μετά είναι ικανό να αυτοσυντηρείται.
Στον Φαίδωνα εξάλλου μας αποκαλύπτει, ότι το μονοπάτι της κατακτήσεως της αλήθειας οδηγεί τόσο στον δρόμο της αγάπης, όσο και στον δρόμο του θανάτου. Είναι πιθανόν λέει ,οι άνθρωποι να μην αντιλαμβάνονται ότι όλοι όσοι προσφεύγουν στην ενασχόληση με την φιλοσοφία, εκπαιδεύονται για ένα πράγμα μόνο - τον θάνατο. Εννοεί βέβαια τον θάνατο της αμάθειας και του εγωισμού, και την αναγέννηση ενός νέου πνευματικού ανθρώπου. Η γνώση της αλήθειας είναι το υπέρτατο αγαθό.
Η λέξη Αλήθεια (άνευ -Λήθης) σημαίνει να μην ξεχνούμε. Η Λήθη αυτή σχετίζεται με την άγνοια της θείας μας προελεύσεως και του τελικού μας σκοπού, που είναι η επάνοδος στην θεϊκή μονάδα. Η κατανόηση του θείου πεδίου με το οποίο ο κάθε ένας από εμάς συνδέεται, είναι ο αληθινός τελικός σκοπός της ενσαρκώσεως μας. Σοφία είναι να νικήσουμε τον εαυτό μας, ενώ άγνοια να νικηθούμε από αυτόν μας λέει ο Σωκράτης.
Για τον φιλόσοφο ο σκοπός της ζωής είναι η απόκτηση πείρας, μια συνεχή τελειοποίηση του πνεύματος.. Ο Πατέρας και η πηγή του Νου είναι το Αγαθό, το Ένα. Όταν λοιπόν ο άνθρωπος φθάσει στους κόλπους του Πατρός, τότε είναι περιβεβλημένος από την θεία αρετή. Εκείνοι που αντιλαμβάνονται τις υψηλότερες διδασκαλίες, είναι επίσης ικανοί να συλλάβουν και τις απλούστερες, εκείνοι όμως οι οποίοι εκ φύσεως μόνο τις κοινές διδασκαλίες αντιλαμβάνονται , είναι ανίκανοι να νοήσουν τις ευγενέστερες. Το ίδιο ισχύει και για τις αρετές. Εκείνος που κατακτά τις ανώτερες κατέχει και τις απλούστερες, όποιος όμως είναι κάτοχος μόνο των απλούστερων δεν δύναται να αποκτήσει τις σπουδαιότερες..
Όλες οι επιστήμες, η γλώσσα μας, το πολίτευμα μας , τα πάντα που εμείς απολαμβάνουμε σήμερα προέρχονται από την Αρχαία Ελλάδα. Στην εποχή μας είναι γεγονός ότι η φιλοσοφία δεν είναι απαραίτητη στην επιστήμη (τεχνολογία).Ο λόγος είναι ότι η εξειδίκευση είναι η απαραίτητη προϋπόθεση για την καλύτερη απόδοση των υπαλλήλων στις σύγχρονες κοινωνίες.
Το ερώτημα όμως είναι αυτή η μονόπλευρη ανάπτυξη του πνεύματος είναι αρκετή;
Ίσως το ζητούμενο στην νέα εποχή να είναι ακριβώς αυτό, η παθητικότητα των κοινωνιών , η δημιουργία συνεχών καταναλωτικών αναγκών κλπ. Η γνώση είναι δύναμη , και όπως είναι γνωστό η εξουσία θέλει να ελέγχει την δύναμη. Η κοινή λογική εξάλλου λέει, ότι κανένας τσοπάνης δεν διατηρεί το κοπάδι του προς όφελος του κοπαδιού, αλλά προς ίδιον όφελος.. Το πνευματικό σκόρπισμα που επέφερε η πολυδιάσπαση της επιστήμης, η εξειδίκευση των επιστημών μίκρυνε τους πνευματικούς ορίζοντες του ανθρώπου. Η γνώση που λαμβάνει σήμερα ο άνθρωπος περιορίζεται στο γνωστικό του αντικείμενο. Η φιλοσοφία διευρύνει το πνεύμα γιατί παρατηρεί και προσπαθεί να εξηγήσει την φύση και τους νόμους που την διέπουν, εξασφαλίζοντας έτσι μια συνολικότερη εικόνα για τον κόσμο.
Ταυτόχρονα όμως η φιλοσοφία προχωρά πέρα από την ορατή πλευρά των πραγμάτων. Ο Πλάτωνας το περιγράφει περίφημα στον μύθο της σπηλιάς , όπου με λίγα λόγια περιγράφει αλυσοδεμένη την ανθρωπότητα να ζει σε μία σκοτεινή σπηλιά, στο μέσο της οποίας καίει μία φωτιά. Οι άνθρωποι είναι αλυσοδεμένοι με τέτοιο τρόπο, ώστε το μόνο που μπορούν να δουν είναι οι σκιές των πραγμάτων και των εαυτών τους, στους τοίχους της σπηλιάς. Εάν κάποιος μπορούσε να σκαρφαλώσει στην σπηλιά και να αντικρίσει το αληθινό φως του ήλιου, αφενός τα μάτια του δεν θα άντεχαν το φως και αφετέρου εάν επέστρεφε πίσω στην σπηλιά και περιέγραφε στους υπολοίπους ότι ο κόσμος των σκιών δεν είναι ο πραγματικός κόσμος θα κινδύνευε να χλευαστεί ..…
Η άνοδος από την υλιστική κατάσταση των σκιών είναι δύσκολη έως ότου δούμε το αληθινό φως.. Στις μεταφυσικές του ανησυχίες, ο άνθρωπος, στην αρχή, δίνει απλές απαντήσεις, ενώ λατρεύει και φοβάται ό,τι δεν κατανοεί και δεν είναι σε θέση να ελέγξει. Λατρεύει τυπικά τον προσωπικό του θεό με τον τρόπο που του παρέχει η θρησκεία και του ορίζει η κοινωνία. Αργότερα, κάτω από την πίεση της υπερφυσικής του εμπειρίας και από μια έφεση για όλο και βαθύτερη διείσδυση στον εσωτερικό του κόσμο, αναζητά τη μεταφυσική γνώση και τελικά τη λύτρωση από τον τροχό των επαναγεννήσεων και των δοκιμασιών. Μεταφυσική είναι η έννοια που καλύπτει όλα όσα δεν μπορεί να παρατηρήσει το ανθρώπινο μάτι και δεν μπορεί να ακούσει το ανθρώπινο αυτί. Είναι ο απεριόριστος χώρος που βρίσκεται πέρα από την ανθρώπινη αντίληψη, περιέχει δε όσα μεσολαβούν ανάμεσα στον άνθρωπο και στην πηγή που τον δημιούργησε.
Οι αρχαίοι Έλληνες Σοφοί στην πολλαπλότητα και μεταβλητότητα των φαινομένων αναζητούσαν το Εν, την θεία Ουσία του Κόσμου, το Όντως Ον (Παρμενίδης), τον Νου (Αναξαγόρας), το Αγαθόν (Πλάτων), το Αείζωον Πυρ και τον Λόγο (Ηράκλειτος). Σύμφωνα με τον Σπεύσιππο "το μη υλικό γίνεται αισθητό μέσω της επιστημονικής σκέψης, ενώ το υλικό μέσω της επιστημονικής αντίληψης.".
Οι ανώτερες επιστήμες στην αρχαιότητα αστρονομία, μαθηματικά ,γεωμετρία, μουσική, ιατρική, διδάσκονταν κατά την διάρκεια της μύησης στα μυστήρια.
