Η λέξη
αγώνας για τους
αρχαίους Έλληνες σήμαινε αρχικά, συγκέντρωση πολλών ανθρώπων. Αργότερα σήμαινε και τον τόπο συγκέντρωσης, κι έπειτα κάθε αγώνισμα που τελούνταν στους χώρους αυτούς.
Οι
Αγώνες παρά το γεγονός ότι ήταν γνωστοί από τα προϊστορικά χρόνια σε όλους τους λαούς, είναι δημιούργημα του
Ελληνικού πνεύματος. Θεωρούνταν θεσμός καθαρά ελληνικός. Διαμορφώθηκαν και καθιερώθηκαν από τα
"ηρωικά χρόνια".
Οι
αγώνες συνδέονταν στενά με τις
γιορτές των
αρχαίων, που έκαναν για να θυσιάσουν στους θεούς τους και να τιμήσουν τους μεγάλους νεκρούς και τους ξένους τους. Δεν τους θεωρούσαν ως επάγγελμα αλλά μέσο για να αναπτύξουν αρμονικά το σώμα και το πνεύμα τους. Οι αγώνες διακρίνονταν σε γυμνικούς, αθλητικούς, μουσικούς, ποιητικούς, δραματικούς ή σκηνικούς. Οι γυμνικοί αγώνες γίνονταν στα στάδια, τα γυμναστήρια και στις παλαίστρες.
Οι
αθλητές λέγονταν και
αγωνιστές. Κάθε αγωνιστής είχε τον αντίπαλο του, τον ανταγωνιστή. Καθένας απ’ αυτούς διεκδικούσε πάντοτε τη νίκη και στηριζόταν στις δικές του δυνάμεις και τη βοήθεια των θεών. Η τελετή των αγώνων γινόταν κάθε χρόνο ή μετά από δύο ή και περισσότερα χρόνια. Όσοι είχαν αναλάβει την εποπτεία και την αθλοθέτηση των αγώνων λέγονταν
Ελλανοδίκες.
Οι
αγώνες διακρίνονταν σε μικρούς
τοπικούς και σε σπουδαίους
πανελλήνιους. Οι τοπικοί αγώνες συγκέντρωναν τοπικό ενδιαφέρον. Τέτοιοι ήταν τα
Παναθήναια, τα
Ελευσίνια, τα
Ηράκλεια, τα
Πανιώνια, τα
Ελλοπία, τα
Ηραία, τα
Ελευθέρια, τα
Ασκληπιεία, τα
Λύκαια κ.α.
Στους
Πανελλήνιους Αγώνες, που ήταν πολύ σπουδαίοι, έπαιρναν μέρος αθλητές απ’ όλη την Ελλάδα. Γίνονταν μ’ επισημότητα, θεωρούνταν ιεροί και κατά τη διάρκεια τους
σταματούσαν οι εχθροπραξίες ανάμεσά τους και τις
Ελληνικές πόλεις. Οι πιο σημαντικοί από αυτούς ήταν: τα
Ίσθμια, τα
Νέμεα, τα
Πύθια και τα
Ολύμπια. Οι
Πανελλήνιοι αγώνες ήταν δεμένοι με τη θρησκευτική ζωή των
αρχαίων Ελλήνων
. Έτσι, στους ιερούς χώρους συναγμένοι, οι Έλληνες από διάφορες περιοχές θα δείξουν την τιμή και τον σεβασμό τους στους θεούς με την επίδειξη της σωματικής τους ρώμης, με τα’ αγωνίσματα, αυτοσχέδια στην αρχή, οργανωμένα και επίσημα αργότερα. Οι συναγμένοι άνθρωποι νιώθουν ευχαρίστηση και ψυχαγωγούνται με τα αγωνίσματα, γιατί να μην χαίρονται και οι θεοί, που για τιμή τους γίνονται; Ήταν δηλαδή οι αγώνες κάτι σαν προσφορά προς τους θεούς, κάποια άλλη μορφή προσευχής.
Και δεν ήταν οι αγώνες μόνο γυμνικοί. Μαζί με αυτούς έκαναν επίδειξη και σε πνευματικά δημιουργήματα. Εκφωνούνται λόγοι πανηγυρικοί, διαβάζονται συγγράμματα, απαγγέλλονται ποιήματα, ψάλλονται τραγούδια, εκτελούνται χορευτικές επιδείξεις. Το λέει και ο ομηρικός ύμνος:΄΄όπου στη Δήλο σύναξη οι Ίωνες κάνουν, για να σε τιμήσουν αυτοί, οι γυναίκες και τα παιδιά τους. Σε κάθε τους αγώνα σένα τέρπουν, Φοίβε Απόλλωνα, με πυγμαχία, χορούς και τραγούδια΄΄.
Ήταν οι αγώνες και μια ευκαιρία και ψυχική ανάγκη των σκόρπιων Ελλήνων σ’ όλες τις ακτές της Μεσογείου. Μπορούσαν έτσι να συναντιούνται, μα πιο πολύ δυναμώνονταν στον αγώνα τους να κρατηθούν και να μην απορροφηθούν απ’ τους λαούς που τους τριγύριζαν. Η συνάντηση στους Πανελλήνιους αγώνες τόνιζε την κοινή καταγωγή των Ελλήνων, ψήλωνε την περηφάνια της φυλής, ανανέωνε ψυχικούς και πνευματικούς δεσμούς και τους όπλιζε στους κινδύνους της φθοράς.
Πολλοί ήταν οι αγώνες κυρίως οι τοπικοί, που διατηρούνται ως σήμερα σε πανηγύρια των χωριών. Με
πάλεμα, τρέξιμο, πήδημα, λιθάρι, ιππασία. Τοπικοί αγώνες ήταν και τα
Δήλια προς τιμή του
Απόλλωνα , τα ποία γίνονταν στην
Δήλο από τους
Ίωνες.
Τοπικοί επίσης αγώνες τελούνται και στο
Δίο της
Πιερίας κάτω από τον Όλυμπο, για τιμή του
Δία. Έπαιρναν μέρος
Μακεδόνες και
Θεσσαλοί.
Πανελλήνιοι αγώνες ήταν οι εξής:
1. Τα
Πύθια, στους
Δελφούς, για τιμή του
Απόλλωνα. Στην αρχή ήταν μόνο ποιητικοί και μουσικοί, μα αργότερα έγιναν ιππικοί και γυμνικοί. Τα έπαθλα των νικητών ήταν στεφάνια από ιερή δάφνη του Απόλλωνα. Πρώτα τελούνταν κάθε εννέα χρόνια και μετέπειτα κάθε πέντε χρόνια.
2. Τα Ίσθμια, στον
ισθμό της Κορινθίας, για τιμή του
Ποσειδώνα. Τα έπαθλα ήταν στεφάνια από κλαδιά της ιερής κουκουναριάς. Τελούνταν κάθε τρία χρόνια.
3. Τα Νέμεα, στην Νεμέα, για τιμή του Δία. Τα έπαθλα ήταν στεφάνια από αγριοσέλινο και τελούνταν κάθε δύο χρόνια.
4. Τα
Ολύμπια ή
Ολυμπιακοί αγώνες, στον
ιερό της
Ολυμπίας, για τιμή του
Δία. Η παράδοση μαρτυρεί πως τους ίδρυσε ο
Ηρακλής. Πάντως αρχή τους θεωρείται το έτος
776 π.Χ.
Ένα μήνα πριν οι άρχοντες των αγώνων κήρυτταν την ιερή εκεχειρία. Έπαυαν οι πόλεμοι για να μπορούν οι αθλητές να λαμβάνουν μέρος στους αγώνες.
Αντιπρόσωποι κάθε πόλης, οι θεωροί, συνόδευαν τους αθλητές, που πήγαιναν για τους αγώνες.
Τα αγωνίσματα ήταν:
α) το
πένταθλο,(δρόμος, πάλη, πήδημα, ακόντιο, δίσκος),
β) η
πυγμαχία, γ) η ιπποδρομία, δ) η αρματοδρομία. Κριτές των αγώνων ήταν οι
Ελλανοδίκες.
Το έπαθλο ήταν
¨κότινος¨ δηλαδή στεφάνι από
κλαδί αγριελιάς απ’ την
Άλτη, το
ιερό άλσος της Ολυμπίας, που το έκοβε με χρυσό δρεπάνι, αγόρι, του οποίου ζούσαν και οι δύο γονείς.
Οι
Ολυμπιονίκες ήταν τιμημένα πρόσωπα. Στις πατρίδες τους, τους έδιναν τιμές. Κι όταν γύριζαν απ’ τους αγώνες, γκρέμιζαν συμβολικά ένα μέρος του τείχους της πόλης. Γιατί έλεγαν, ¨τοίχοι είναι τα παλικάρια που νικούν στους Πανελλήνιους Αγώνες¨
Ποιητές όπως ο
Πίνδαρος, αφιέρωσαν ποιήματα σε νικητές αγώνων και γλύπτες σκάλισαν τα αγάλματα τους. Πλούσιοι, άρχοντες και βασιλιάδες, ήρθαν στους Πανελλήνιους Αγώνες, για να διεκδικήσουν ένα στεφάνι. Τόση μεγάλη ήταν η τιμή του νικητή!
