Η αγωγή των νέων στην αρχαία Αθήνα είναι παρόμοια με την αγωγή των νέων σε άλλες ελληνικές πόλεις, με εξαίρεση την Σπάρτη. Απλώς γίνεται ιδιαίτερη μνεία στην αγωγή των Αθηναίων νέων, γιατί η αρχαία Αθήνα του 5ου π.Χ. αιώνα αποτελεί γενικότερο πρότυπο σε αυτό το βιβλίο.

Οι αρχαίοι πρόγονοί μας είχαν θεοποιήσει πολλές στιγμές και εκφάνσεις της καθημερινότητας ή της κοινωνικής ζωής και πράγματα που δεν μπορούσαν αν ερμηνεύσουν ή να αιτιολογήσουν περνούσαν μέσα από τη μυθολογία σαν έργα και δημιουργήματα «θεών και ημιθέων».

Η άνθηση του δυτικού πολιτισμού άρχισε πριν από 2.500 χρόνια στην Αττική, σ' ένα μικρό ελληνικό κράτος, και ιδιαίτερα στην πρωτεύουσά του την Αθήνα. Όμως στις αρχές του 5ου αιώνα π.Χ. η Αθήνα σχεδόν αφανίστηκε. Η Ακρόπολη, ένα από τα πιο διάσημα ιστορικά αξιοθέατα του κόσμου, στους αρχαίους χρόνους ήταν το θρησκευτικό και πολιτικό κέντρο της πόλης. Αλλά το 480 π.Χ. τα κτίρια της Ακρόπολης κάηκαν ολοσχερώς. Η Αθήνα κατακλύστηκε από ένα στρατό περίπου 300.000 χιλιάδων Περσών, που εισέβαλε στην πόλη, υπό την ηγεσία του τρομερού και επιφανή βασιλιά Ξέρξη Α'.

Η λίπανση στην αρχαία Ελλάδα: Το θέμα της λίπανσης απασχόλησε τον ασχολούμενο με τη γεωργία άνθρωπο από των αρχαιοτάτων χρόνων, οπωσδήποτε πριν ακόμη και από την εποχή του Ομήρου. Ο άνθρωπος έγκαιρα κατάλαβε ότι η συνεχής καλλιέργεια φυτών, εξαντλεί τα εδάφη και τα καθιστά άγονα. Επειδή στην αρχαία Ελλάδα εφαρμοζόταν η μονοκαλλιέργεια, η εξάντληση των εδαφών και ιδίως ορισμένων θρεπτικών στοιχείων από αυτά, ήταν πιο γρήγορη από το αν εφαρμοζόταν η εναλλαγή καλλιεργειών, η γνωστή αμειψισπορά. Η αμειψισπορά εμφανίζεται κατά τη Ρωμαϊκή εποχή και αναφέρεται από τον μεν Βιργίλιο ως ‘mutato sidere’  και από τον Πλίνιο ως ‘Ordo’.

Οι αρχαίοι Έλληνες συνέλαβαν πολύ νωρίς τη σημασία της κόπρου των ζώων για την αναβάθμιση των εδαφών και τον εφοδιασμό των φυτών με τα απαραίτητα θρεπτικά στοιχεία. Το κόπρισμα εθεωρείτο από τις σπουδαιότερες εργασίες του γεωργικού επαγγέλματος.
Ο Λάκων με την αγγελία της ειρήνης, σκέπτεται αμέσως να μεταφέρει την κόπρον είς τους αγρούς του (‘εγώ δε κοπραγωγήν γα πρώ ναί τώ σιώ’: εγώ το πρωί μεταφέρω την κοπριά στο χωράφι, μα τους δύο θεούς).

Ο Ξενοφών για το θέμα αυτό γράφει: (‘ούδ ότι ηγνόησε τις ως αγαθόν έστι τη γή κόπρον μειγνύναι’: ούτε ότι αγνόησε κάποιος πόσο καλό είναι για τη γη να αναμειγνύεται με κοπριά).

Ο Πλίνιος αναφέρεται στην παράδοση των σταύλων του Αυγείου, οι οποίοι καθαρίστηκαν από τον Ηρακλή και θεωρεί το γεγονός αυτό ως κόπρισμα των αγρών και φυσικά την χρησιμοποίηση για πρώτη φορά της κόπρου ως λιπάσματος.

Ο Θεόφραστος αναφέρεται στην επενέργεια της κόπρου επί της πρωϊμότητας των φυτών (‘….και η κόπρος δε μεγάλα βοηθεί τω διαθερμαίνειν και συμπέττειν, προτρέχει γαρ τα κοπριζόμενα των ακόπρων και είκοσι ημέρας’: και η κοπριά βοηθά σε μεγάλο βαθμό στο να θερμαίνει και να κάνει το έδαφος ελαφρότερο, γιατί τα εδάφη στα οποία προστίθεται κοπριά πρωιμίζουν την παραγωγή ακόμη και κατά είκοσι ημέρες σε σχέση με αυτά στα οποία δεν χρησιμοποιείται).

Ο Θεόφραστος ταξινομεί ως εξής τα διάφορα είδη της κόπρου. Από τις ζωϊκές κόπρους πρώτη θεωρεί την υείαν (χοίρων), δεύτερη της αιγός, τρίτη του προβάτου, τέταρτη των βοειδών (το βόλιτον ή ο βόλιτος), πέμπτη των λοφούρων (λόφουρα είναι τα ζώα που έχουν φουντωτή ουρά όπως ο ίππος, ο όνος και ο ημίονος). Τέλος, η συρματίτις (η μεμιγμένη μετά συρμάτων, δηλαδή με σκουπίδια), εθεωρείτο η ασθενέστερη και ως εκ τούτου η χειρότερη.

Άλλοι δε συγγραφείς, όπως ο Varro και ο Columella δεν ακολουθούν την κατάταξη του Θεοφράστου. Ο Θεόφραστος πιστεύει ότι κάθε είδος κόπρου δεν είναι κατάλληλη για όλα τα είδη της γης και για όλες τις καλλιέργειες. Κόπρος δυνατή, (πλούσια σε άζωτο) δεν εθεωρείτο κατάλληλη για σιτηρά, γιατί προκαλούσε το πλάγιασμά των. Η κόπρος των χοίρων, κατά το Θεόφραστο, πιο δυνατή από όλες, είχε τη δύναμη να μεταβάλει τη φύση των προϊόντων. Έτσι καθιστούσε γλυκά τα ξινά ρόδια. Γενικά δε, η δριμυτάτη κόπρος ‘ουδέ τοις δένδροις αρμόττει’.

Άλλα φυσικά λιπάσματα: Εκτός από την κόπρο οι αρχαίοι Έλληνες χρησιμοποιούσαν και άλλα φυσικά λιπάσματα. Έτσι αναμίγνυαν την ιλύ με τέλματα και άγρια χόρτα που προέρχονταν από τα σκαλίσματα. Τα σκουπίδια και τα απορρίματα των βυρσοδεψείων χρησιμοποιούνταν ιδίως για τα καρποφόρα δένδρα.

Τα χλωρά λιπάσματα, ήτοι χόρτα των αγρών τα οποία θάβονταν με τα εαρινά κυρίως οργώματα. Πρέπει να σημειωθεί ότι προς διαφύλαξη της γονιμότητας των καλλιεργούμενων εδαφών και εξασφάλιση μιας κάποιας αειφορίας, οι αρχαίοι Έλληνες απαγόρευαν τη βόσκηση ζώων εντός των καλλιεργούμενων εκτάσεων. Η απαγόρευση ίσχυε ακόμη και για τα χωράφια που βρίσκονταν σε αγρανάπαυση.

Στη Μακεδονία και στη Θεσσαλία, έσπερναν το φθινόπωρο κουκκιά, ίσως και άλλα ψυχανθή, τα οποία παράχωναν με το όργωμα όταν αυτά βρίσκονταν στην άνθηση (‘…ο δε κύαμος ώσπερ ελέχθη και άλλως ού βαρύ και έτι κοπρίζειν δοκεί την γήν δια μανότητα και ευσηψίαν, διό και οι περί Μακεδονίαν και Θετταλίαν όταν ανθώσιν ανατρέπουσι τας αρούρας’: τα κουκκιά όπως ακριβώς ειπώθηκε και διαφορετικά φαίνεται ότι λιπαίνουν το έδαφος χωρίς να το επιβαρύνουν λόγω του ότι το κάνουν χαλαρότερο και γιατί σαπίζουν εύκολα, γι΄αυτό και αυτοί που κατοικούν γύρω από τη Μακεδονία  και τη Θεσσαλία, όταν ανθίζουν τα κουκιά οργώνουν τα χωράφια). Γνωστή είναι εξάλλου η λαϊκή παροιμία κατά την οποία το έδαφος προτρέπει το αφεντικό του να το λιπάνει με τη φράση: ‘ή κούπρισέ με ή κούκκισέ με’. Τέλος, ως χλωρά λίπανση θεωρούνταν και τα πίπτοντα φύλλα των φυλλοβόλων δένδρων.

Αγρανάπαυση: Η λίπανση δια της αγραναπαύσεως (νεός ή νειός δηλαδή νέα γή). Κατά την αρχαιότητα, ενώ όπως προαναφέρθηκε δεν εφαρμοζόταν η αμειψισπορά (εναλλαγή καλλιεργειών), εφαρμοζόταν με μεγάλη συχνότητα η αγρανάπαυση. Παρατηρήθηκε, ότι ύστερα από μακρά περίοδο καλλιέργειας, η παραγωγή ενός αγρού που σπερνόταν κάθε χρόνο, γινόταν επί μάλλον και μάλλον μικρότερη. Το έδαφος εγήρασκε όπως και οι άνθρωποι και το εγκατέλειπαν για να πάνε λίγο μακρύτερα και να καλλιεργήσουν άλλο έδαφος, το οποίο ήταν ακόμη παρθένο.

Ύστερα από παρέλευση πολλών ετών, οπότε ο πρώτος εγκαταλειφθείς αγρός ανελάμβανε και έπαιρνε την όψη παρθένου εδάφους, επανήρχοντο σ’ αυτόν και εύρισκαν ότι μπορούσε να παράγει αρκετά καλή σοδειά. Βέβαια στα εδάφη αυτά το γήρας επανερχόταν ταχύτερα. Την μέθοδο της αγρανάπαυσης όπως είναι γνωστό έχει υιοθετήσει σήμερα και η Ευρωπαϊκή Ένωση και την ενθαρρύνει με τη χορήγηση ειδικών επιδοτήσεων.

Η καύση ξύλων και χόρτων. Όταν παρατηρούσαν ότι η γη αδυνάτιζε και δεν μπορούσε να παρέχει τροφή ακόμα και στα αγριόχορτα, τότε μεταχειρίζονταν ένα έσχατο μέσο. Συγκέντρωναν στο άγονο αυτό χωράφι ξηρά ξύλα, κλαδιά και άγρια χόρτα και τα έκαιγαν. Η στάχτη άφηνε στο έδαφος ανόργανα θρεπτικά στοιχεία και κυρίως κάλιο. Η μέθοδος όμως αυτή προκαλούσε καταστροφή της οργανικής ουσίας των εδαφών, η οποία στα περισσότερα των Ελληνικών εδαφών βρίσκεται σε χαμηλά έως πολύ χαμηλά επίπεδα.

Τα ορυκτά λιπάσματα: Οι αρχαίοι Έλληνες, αν και γνώριζαν και τα ορυκτά λιπάσματα, τα χρησιμοποιούσαν πολύ λιγότερο. Πολλές φορές η απλή ανάμιξη γαιών καλυτερεύει το έδαφος. Ένα πολύ ελαφρό χαλαρό έδαφος μπορούσε να καταστεί συνεκτικότερο, ενώ ένα βαρύ αδιαπέρατο να καταστεί ελαφρότερο και περισσότερο διαπερατό. (‘Μίσγειν δε και την γήν την εναντίαν οίον, τη βαρεία την κούφην και την κούφη την βαρείαν και την λεπτήν τη πιείρα ωσαύτως δε και την ερυθράν και την λευκήν και εί τις άλλη εναντιότης’: αναμειγνύουν τους διαφόρους τύπους του εδάφους, όπως το ελαφρύ με το βαρύ και το βαρύ με το ελαφρύ και το άγονο με το γόνιμο, με τον ίδιο τρόπο και το ερυθρό με το λευκό και όποια άλλη διαφορετικότητα υπάρχει).

Ο Πλίνιος αναφέρει τη χρήση της λευκής αργίλλου, η οποία αναμφίβολα ισοδυναμεί με την αργιλλασβέστωση. Πιστεύεται ότι η Αθηναϊκή γιορτή των Σκιροφορείων σχετιζόταν με τη χρησιμοποίηση από τους Έλληνες γεωργούς της γύψου και της ασβέστου. Τα δύο αυτά ορυκτά χρησιμοποιούνται και σήμερα στη σύγχρονη γεωργία. Η γύψος χρησιμοποιείται στην εξυγίανση αλατούχων εδαφών, ενώ η άσβεστος στη διόρθωση της οξύτητας (pH) πολύ όξινων εδαφών. Χρησιμοποιείται επίσης σε ασβεστόφιλα φυτά όπως είναι η μηδική.

Το ασβέστιο δε υπό μορφή διαφόρων ανόργανων και οργανικών σκευασμάτων, χρησιμοποιείται ευρύτατα σήμερα κυρίως στη δενδροκομία, αλλά και στη λαχανοκομία, για την αντιμετώπιση πληθώρας φυσιολογικών ανωμαλιών οι οποίες σχετίζονται με έλλειψη ασβεστίου, ή με μη ισόρροπη σχέση αυτού με άλλα στοιχεία και κυρίως του αζώτου, του καλίου και του μαγνησίου. Η χρησιμοποίηση των σκευασμάτων αυτών γίνεται είτε με ψεκασμούς του φυλλώματος και των καρπών επί των δέντρων, είτε με την εμβάπτιση των καρπών μέσα σε διαλύματα των διαφόρων σκευασμάτων μετά τη συγκομιδή.

Τα χημικά λιπάσματα: Η χρήση των χημικών λιπασμάτων εμφανίστηκε για πρώτη φορά με τη χρησιμοποίηση νίτρου στην Ερέτρεια και στην Αίγυπτο. Το νίτρο μάλιστα έφερε την ονομασία ‘λίτρον’. Πότιζαν τις κράμβες με νιτρικά ύδατα για να τις κάνουν τρυφερώτερες. Αναφέρεται μάλιστα ότι η κράμβη η οποία καλλιεργείτο στην Ερέτρεια, την Κύμη και τη Ρόδο, έφερε το όνομα ‘αλμυρίς’. Σε ποιά εποχή έγινε η χρήση αυτή του νίτρου, δεν το γνωρίζουμε.

Αρχή της λίπανσης εδάφους – φυτού: Κατά την εφαρμογή των λιπασμάτων στο έδαφος υπάρχουν δύο βασικές αρχές λίπανσης: Η λίπανση των καλλιεργειών και η λίπανση του εδάφους. Η λίπανση των καλλιεργειών εφαρμόστηκε στα μέσα του 19ου αιώνα από τον Liebig. Κατά τον Liebig θα πρέπει να προσδιοριστούν οι ποσότητες των θρεπτικών που προσλαμβάνονται από τις καλλιέργειες και στη συνέχεια να λιπαίνουμε με τις ποσότητες αυτές. Σήμερα, όταν ο γεωργός εφαρμόζει θρεπτικά στοιχεία είτε σε οργανική είτε σε ανόργανη μορφή, είναι κατά πρώτο λόγο το έδαφος που λιπαίνεται και όχι το φυτό. Μόνο έμμεσα μέσω του εδάφους οι καλλιέργειες επωφελούνται από τις εισροές που έχουν εφαρμοστεί. Το έδαφος λειτουργεί ως ένα σύστημα μετατροπών που αποθηκεύει, μεταβάλλει, εναλλάσσει και μεταφέρει θρεπτικά στοιχεία.

Οι αρχαίοι Έλληνες κατά την εφαρμογή των διαφόρων λιπάνσεων, απέβλεπαν κυρίως στη λίπανση του εδάφους (καύση ξύλων, αγρανάπαυση, χλωρά λίπανση, χρήση κοπριάς, εφαρμογή ορυκτών). Ωστόσο και τα φυτά δεν ήταν έξω από το ενδιαφέρον τους. Η μη εφαρμογή ισχυρής κοπριάς στα σιτηρά για την αποφυγή πλαγιάσματος, η επιλεκτική εφαρμογή των διαφόρου προελεύσεως κόπρων στα διάφορα φυτά, δείχνει τη φροντίδα τους για αναβάθμιση της ποιότητας των παραγόμενων προϊόντων. Π.χ. η πίστη του Θεόφραστου ότι η κόπρος των χοίρων κάνει τα ξινά ρόδια γλυκά και η χρήση νίτρου για να βελτιωθεί η υφή στις κράμβες, δείχνουν την προσπάθειά τους, παράλληλα με τη διατήρηση της γονιμότητας των εδαφών, να αναβαθμίσουν και την ποιότητα των προϊόντων.

Βιβλιογραφία
Λέτσας Α. 1957. Μυθολογία της γεωργίας .
Παπασωτηρίου Δ. 1952. Η πρακτική Γεωπονία. Έκδοση Σ. Σπύρου.
Στυλιανίδης Δ., Σιμώνης Α., Συργιαννίδης Γ. 2002, Θρέψη-λίπανση φυλλοβόλων οπωροφόρων δένδρων. Εκδόσεις Σταμούλη.Δ. Στυλιανίδης

Επ. Δ)ντής Ινστιτούτου Φυλλοβόλων Δένδρων
Θ. Σωτηρόπουλος
Ινστιτούτο Φυλλοβόλων Δένδρων (ΕΘ.Ι.ΑΓ.Ε.)

paratiritis

Είναι γεγονός ότι ακόμα και η ψυχανάλυση γεννήθηκε στην αρχαία Ελλάδα! Σύμφωνα με αυτήν ο Σωκράτης στον διάλογό του με κάποιο άλλο άτομο, ξεχνούσε και απαρνιόταν κάθε προκατάληψη και στερεότυπο που είχε για το συγκεκριμένο θέμα. Παράλληλα, προσποιήτο ότι δεν γνώριζε τίποτα για το θέμα, κάτι που ονομάστηκε «Σωκρατική ειρωνεία».

Περί κάρβουνου και ξύλου στην κλασική Αθήνα. Οχι, η αιθαλομίχλη δεν είναι φαινόμενο αποκλειστικά των καιρών μας. Ίσως στην αρχαιότητα να μην  ήταν τόσο ανυπόφορη. Μπορεί, πράγματι, οι Αθηναίοι της Κλασικής
Περιόδου να μην έκαιγαν μέχρι και πλαστικές καρέκλες για να ζεσταθούν.
Ένα, όμως, είναι βέβαιο: η ανάγκη για καύσιμη ύλη δεν είναι τελευταία
μόδα. Τα μικρά ή μεγάλα σύννεφα καπνού δεν είναι μόνο δικό μας προνόμιο.
 Κάθε άλλο.

«Οι δ' ίσαν υλοτόμους πελέκεας εν χερσίν έχοντες / σειράς τ' ευπλέκτους»
 αναφέρει ήδη ο Όμηρος στην Ιλιάδα (23. 114-115), με άλλα λόγια «πήγαν,
κρατώντας στα χέρια τσεκούρια που έκοβαν ξύλα και καλοπλεγμένα σχοινιά».
 Με διαφορά λίγων αιώνων, ο Αριστοφάνης (fr. 610 K-A) αναφέρει: «αλλ'
ιμάντα μοι δος και ζμινύην. Εγώ γαρ ειμ' επί ξύλα», δηλαδή «αλλά δώσε
μου ένα λουρί κι ένα εργαλείο κοπής. Γιατί πάω για ξύλα».

Όπως κι αλλού εκείνη την εποχή, έτσι και στην αρχαία Αθήνα οι
ενεργειακές ανάγκες του πληθυσμού καλύπτονταν κυρίως από άνθρακα και
ξύλο, συνεπώς η παραγωγή, η μεταφορά και το εμπόριό τους αποτελούσε μία
ολοκληρωμένη οικονομική δραστηριότητα. Λόγω της πληθυσμιακής της
συγκέντρωσης, αλλά και της βιοτεχνικής παραγωγής και των λοιπών
οικονομικών δραστηριοτήτων, η Αθήνα της Κλασικής Περιόδου κατανάλωνε
μεγάλες ποσότητες καύσιμης ύλης. Ας το σκεφτούμε λίγο καλύτερα:
αρτοποιεία, μεταλλοτεχνικά και κεραμικά εργαστήρια, λουτρά, οικείες κι
άλλες τόσες και τόσες δραστηριότητες απαιτούσαν για τη λειτουργία τους
σημαντικές ποσότητες ξυλοκάρβουνου, πολλές φορές μάλιστα συγκεκριμένων
ειδών, οι οποίες θα καίγονταν σε ειδικούς, κατά περίπτωση, κλιβάνους.
Στην Περί Φυτών Ιστορία ο Λέσβιος φιλόσοφος του 4ου αι. π.Χ. Θεόφραστος
αναφέρει πώς κορμοί δέντρων σχίζονταν στα δύο, στοιβάζονταν μαζί και
καλύπτονταν με λάσπη πριν καούν εντός ειδικών κατασκευών.

Η εργασία αυτή ήταν, βέβαια, όσο βαριά ακούγεται, κι ακόμα παραπάνω.
Τόσο ο Αριστοφάνης όσο και ο Μένανδρος έχουν δημιουργήσει αξιολύπητους
ήρωες στους οποίους έλαχε να συλλέγουν και να κουβαλούν καυσόξυλα. Ο
Κνήμων στον Δύσκολο του Μενάνδρου παραπονιέται ότι «ζη μόνος [...]
ξυλοφορών σκάπτων τ' αεί πονών», ενώ ο Δικαιόπολις στους αριστοφανικούς
Αχαρνής φαντασιώνεται ηδονικά μια νεαρή «υλοφόρον» σκλάβα. Η υλοτομία
και η μεταφορά της καύσιμης ύλης ήταν, καταπώς φαίνεται, δραστηριότητες
πιο ταιριαστές στους σκλάβους, στους φτωχούς και στους επαγγελματίες
εμπόρους κάρβουνου και ξύλου, παρά στους ευυπόληπτους Αθηναίους πολίτες.
 Οι ελεύθεροι Αθηναίοι πολίτες που απασχολούνταν με το επαγγελματικό
εμπόριο καύσιμης ύλης αποτελούσαν μία σχεδόν περιθωριακή, κατώτατη
οικονομική τάξη. Μάλιστα, κατά τον Αθηναίο ρήτορα και πολιτικό του 5ου
αι. π.Χ. Ανδοκίδη, μια πόλη σε κατάσταση πολέμου μπορεί να εκπέσει τόσο,
 ώστε οι ασχολούμενοι με το κάρβουνο να κατέλθουν από τα βουνά στην
πόλη: «Ίδοιμεν [...] εκ των ορών τους ανθρακευτάς εις το άστυ ήκοντας».

Όλα δείχνουν πως το πρόβλημα της εύρεσης καύσιμης ύλης δεν άγγιζε τόσο
τις πιο εύπορες οικογένειες της πόλης. Πώς θα μπορούσε, άλλωστε; Σύμφωνα
 με ενεπίγραφες αττικές στήλες του 5ου αι. π.Χ., οι πλούσιοι Αθηναίοι
συνήθως προμηθεύονταν καύσιμη ύλη από τα εξοχικά κτήματά τους και τις
εκτάσεις που κατείχαν εκτός των τειχών της πόλης. Ο Αλκιβιάδης, μέλος
της αριστοκρατικής οικογένειας των Αλκμεωνίδων, είχε στην κατοχή του
εκτάσεις με «ξύλα καύσιμα», «φρύγανα» και «ρυμούς» (κούτσουρα). Η
πρόσβαση και απόκτηση καυσόξυλων ήταν τόσο σημαντική για πλούσιους και
φτωχούς, που, σύμφωνα με τον Μένανδρο, μόλις έπεφτε μια οξιά, όλοι
έσπευδαν να μαζέψουν τα ξύλα της: «Δρυός πεσούσης πας ανήρ ξυλεύεται».

Στην ακμή της ηγεμονίας της, η Αθήνα της πολύκροτης Κλασικής Περιόδου
αντιμετώπιζε τις τεράστιες ενεργειακές ανάγκες της με κάθε δυνατό τρόπο:
 σκλάβοι, κάθιδροι καρβουνιάρηδες, φορτωμένα γαϊδουράκια,
πηγαινοέρχονταν φορτωμένοι με καυσόξυλα από δημόσιες και ιδιωτικές
εκτάσεις, προμηθεύοντας φούρνους, κλιβάνους και εστίες με την πολύτιμη
ύλη, μέλη μιας κοινωνίας περισσότερο ταξικής απ' όσο φανταζόμαστε
σήμερα, κάτω από καπνό και αιθαλομίχλη σχεδόν παρόμοια με τη δική μας –
εκτός από τις πλαστικές καρέκλες.

lifo

Κάθε λογικός άνθρωπος, θα μας συμβούλευε πως για να φτάσουμε στον επιθυμητό προορισμό- εφόσον δεν είμαστε βέβαιοι για τη διαδρομή- θα πρέπει να χρησιμοποιήσουμε, πυξίδα ή…ένα GPS ή έστω τις αναλυτικές οδηγίες κάποιου γνώστη. Σε διαφορετική περίπτωση κινδυνεύουμε να περιφερόμαστε άσκοπα και επί μακρόν, με αμφίβολο αποτέλεσμα.

Ποια όμως θα μπορούσαν να είναι τα εργαλεία για να ικανοποιήσουμε την κοινή για όλους τους ανθρώπους επιθυμία που δεν είναι άλλη από το να οδηγηθούμε στην ευτυχία; Οι μεγάλοι Έλληνες φιλόσοφοι προσέφεραν, μια ευρεία γκάμα απαντήσεων και παρείχαν όλα τα εργαλεία, ανάλογα με τη προσέγγισή του καθενός εξ αυτών, στο μείζον ερώτημα «τι συνιστά την ευτυχία και πως επιτυγχάνεται».

Έννοιες όπως γνώση και αυτογνωσία, αυτοβελτίωση, ηθική αρετή, καλοσύνη και καλή συμπεριφορά, αρμονία, αποδοχή της φυσικής τάξης πραγμάτων, ελευθερία αλλά και αυτοέλεγχος, αποτέλεσαν μέρος των δικών τους απαντήσεων στο μεγάλο ερώτημα που θέτουμε όλοι στους εαυτούς μας.

Φιλόσοφοι όπως ο Επίκτητος, ο Επίκουρος και ο Αριστοτέλης μας έχουν παράσχει όλα τα εργαλεία για την πραγμάτωση του σκοπού μας και η φύση μας έχει προίκισε με τη Λογική. Στα σωζόμενα έργα των μεγάλων αυτών φιλοσόφων, ο καθένας από εμάς μπορεί να βρει έναν οδικό χάρτη για την ευτυχία.

Ο οδηγός επιβίωσης του Επίκτητου (Εγχειρίδιο)

Ο Επίκτητος (55μΧ-135μΧ) θα μπορούσε να μπορούσε να είναι ο “πατέρας” της ρήσης που χρησιμοποιείται ευρέως στα προγράμματα των 12 βημάτων: “Θεέ μου δώσε μου τη δύναμη να αλλάξω αυτά που μπορώ, την υπομονή να αντέξω αυτά που δεν μπορώ, και την σοφία για να γνωρίζω την διαφορά μεταξύ τους”.
«Όρισε στον εαυτό σου ένα χαρακτήρα και έναν τρόπο ζωής που θα τον κρατάς είτε είσαι μόνος σου είτε με άλλους». Ο φιλόσοφος προτρέπει τον άνθρωπο να κατανοήσει τη διαφορά ανάμεσα στα πράγματα που μπορεί να εξουσιάσει και σε όσα αδυνατεί. Μόλις συνειδητοποιήσει ότι μια σειρά καταστάσεων είναι πέρα από τον έλεγχό του, θα πρέπει να εκπαιδεύσει και το μυαλό του να μην αναλώνεται σε αυτά, αλλά να αποδεχθεί τη φυσική τάξη πραγμάτων.
Εξάλλου ο Επίκτητος πίστευε με πάθος πως οι σκέψεις μας εξαρτώνται απόλυτα από εμάς και οι στοχασμοί του αποτελούν ένας είδος πρακτικών συμβουλών για το πως θα πρέπει να αντιμετωπίζει κανείς την οδύνη. Ένας από τους πιο γνωστούς μάλιστα «μαθητές» του, φαίνεται πως ήταν ο παρασημοφορημένος με μετάλλιο Ανδρείας, Αμερικανός πιλότος, Τζέιμς Στόκντέιλ. Όπως έχει αποκαλύψει, κατάφερε να επιβιώσει σωματικά και πνευματικά της τετραετούς αιχμαλωσίας του στο Β.Βιετνάμ εφαρμόζοντας τη διδασκαλία του Επίκτητου.

«Κανείς δεν μπορεί να είναι ελεύθερος, αν δεν είναι κύριος του εαυτού του».
«Φρόντιζε να τιμωρείς τα ελαττώματα σου, για να μην τιμωρείσαι από αυτά».
«Οι άνθρωποι ταράζονται όχι από αυτά που συμβαίνουν αλλά από την άποψή τους για αυτά που συμβαίνουν».

Ουσιαστικά, ο όψιμος στωικός “επιβάλλει” τη φιλοσοφία στην ψυχολογία, συμβουλεύοντας όσους δοκιμάζονται από αρνητικά συναισθήματα σε δύσκολες καταστάσεις: “Φιλοσόφησέ το!”. Μια συμβουλή που κατάφερε να επιβιώσει στην Ελλάδα χιλιάδες χρόνια…

Σε αυτό το πλαίσιο επιτυγχάνεται κατά τον Επίκτητο η γαλήνη και η αταραξία της ψυχής που για τον ίδιο αποτελούσε προϋπόθεση αρετής και ευτυχίας ενώ η αυτοβελτίωση και η αυτογνωσία αποτελούν σημαντικό μέρος της της φιλοσοφίας του.

Ο Κήπος του Επίκουρου (Άπαντα- συλλογή σωζόμενων αποσπασμάτων των συγγραμμάτων του και Για τη Φύση των Πραγμάτων του Ρωμαίου φιλοσόφου και ποιητή Λουκρήτιου)

Ο Επίκουρος (341π.Χ.-270π.Χ.) έχει χαρακτηριστεί ως ο «φιλόσοφος της ηδονής» κυρίως εξαιτίας της διάδοσης φημών από σύγχρονούς του περί οργίων στον περίφημο Κήπο, όπου στέγαζε τη σχολή του. Εξ ου και η σημερινή αλλοιωμένη χρήση του χαρακτηρισμού «επικούρειος».
"Είναι αδύνατον να ζεις ευχάριστα χωρίς να ζεις σοφά, έντιμα και δίκαια και είναι αδύνατον να ζεις σοφά έντιμα και δίκαια χωρίς να ζεις ευχάριστα".
Στην πραγματικότητα όμως ο φιλόσοφος εστίαζε στην ψυχική-πνευματική ηδονή η οποία οδηγεί στον απώτερο στόχο: την ευτυχία. Απλά σε αντίθεση με άλλους φιλοσόφους δεν απέρριπτε πλήρως τα υλικά αγαθά. Την ευτυχία την αντιλαμβανόταν ως ένα ανεξάντλητο “κεφάλαιο” που ξοδεύεται μόνο σε στιγμές ευτυχίες, αφού η αναπόληση αυτών συνιστά θεραπεία για τις δύσκολες ή επώδυνες στιγμές που θα έρθουν. Από τους πλέον μάλιστα επιφανείς «οπαδούς» του ήταν ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Τόμας Τζέφερσον ο οποίος σε προσωπική του επιστολή χαρακτηρίζει εαυτόν «επικούρειο», με την πραγματική έννοια όμως του όρου.
Προς επίτευξη της ευτυχίας πρότεινε έναν απλό τρόπο ζωής, που διακρίνεται για την καλοσύνη στον συνάνθρωπο ενώ απαραίτητα συστατικά στοιχεία είναι η φιλία, η ελευθερία και η σκέψη.

«Θα πρέπει να βρούμε με ποιον θα φάμε και θα πιούμε, πριν βρούμε τι θα φάμε και θα πιούμε». 

«Μια φορά υπάρχουμε, δεν υπάρχει τρόπος να υπάρξουμε δυο φορές και μάλλον δεν θα υπάρξουμε ξανά ποτέ. Κι εσύ που δεν εξουσιάζεις το αύριο, αναβάλλεις τη χαρά. Και η ζωή πάει χαμένη με τις αναβολές και ο καθένας πεθαίνει απασχολημένος». 

«Αν θέλεις να κάνεις κάποιον πλούσιο, μην του προσθέτεις χρήματα, να του αφαιρείς επιθυμίες».

Για τους φίλους υποστήριζε πως από όσα προσφέρει η σοφία, για την ευτυχία της ζωής συνολικά, το σημαντικότερο είναι η απόκτηση φίλων και χωρίς αυτούς ακόμη και ο πιο πλούσιος άνθρωπος δεν θα μπορούσε να ευτυχήσει. Επέμενε στο ιδανικό της ατομικής ελευθερίας και ο Κήπος του δεν ήταν παρά ένα κοινόβιο της εποχής στο οποίο ζούσε με τους μαθητές του, με ένα λιτό τρόπο, χωρίς πολλά αγαθά αλλά απελευθερωμένοι από τα «δεσμά» μορφών εργασίας που δεν τους ικανοποιούσαν.

Τέλος η σκέψη αποτελούσε γι’ αυτόν την υπέρτατη θεραπεία για μια σειρά επιβαρυντικών συναισθημάτων ενώ ο στοχασμός, κατά μόνας ή σε μορφή διαλόγου με φίλους ήταν κατά τον Επίκουρο, η ενδεδειγμένη μέθοδος για την κατανόηση του κάθε προβλήματος και την απελευθέρωση από τα “δεσμά” του.

Η «ευδαιμονία» του Αριστοτέλη (Ηθικά Νικομάχεια, Ηθικά Ευδήμεια, Μεγάλα Ηθικά, Πολιτικά)

Ο Αριστοτέλης (384π.Χ.-322π.Χ.) προέτρεπε στην αναζήτηση τη ευτυχίας αν και η λέξη που χρησιμοποιούσε ήταν “ευδαιμονία” και υπερβαίνει τα συγκεκριμένα συναισθήματα ή αισθήματα που βιώνει ο άνθρωπος σε συγκεκριμένες στιγμές. Γι’ αυτό και η λέξη μεταφράζεται συχνά ως «ευδοκίμηση» ή «ευημερία».
"Η ευδαιμονία είναι μια ευχάριστη ψυχική κατάσταση που προκύπτει από τη δραστηριότητα της ψυχής, εφόσον αυτή η δραστηριότητα είναι σύμφωνη με την τέλεια αρετή"
Όπως και στη θεώρησή του για τη φύση, εκτιμούσε ότι κάθε άνθρωπος έχει μια συγκεκριμένη λειτουργία αλλά και έναν σκοπό ενώ για όλους υπάρχει ένα συγκεκριμένο μοντέλο ζωής που ταιριάζει καλύτερα στη φύση του.
Όπως υπερθεμάτιζε, οφείλουμε να υποβάλλουμε τον εαυτό μας σε μια διαδικασία αυτοβελτίωσης αλλά δεν θα πρέπει να εστιάζουμε μόνο σε ατομικό επίπεδο καθώς η ευτυχία επιτυγχάνεται μέσα από την αλληλεπίδραση στο πλαίσιο ενός καλά οργανωμένου πολιτεύματος. Γι' αυτό και οι στοχασμοί του περί ευδαιμονίας δεν θα πρέπει να ερμηνευθούν αποκομμένοι από τις θέσεις του για την κοινωνία, το κράτος και τη δημόσια ζωή.
Η σωστή συμπεριφορά, απασχολεί επίσης τον Αριστοτέλη και προτρέπει στην ανάπτυξη καλών προτύπων συμπεριφοράς αλλά και στην καλλιέργεια των σωστών συναισθημάτων την κατάλληλη στιγμή. Η ηθική αρετή έχει κεντρικό ρόλο στη φιλοσοφία του ενώ και ο ίδιος ήταν οπαδός της ρήσης του Κλεόβουλου «μέτρον άριστον».

«Η ευτυχία είναι το νόημα και ο σκοπός της ζωής» 

«Kαμιά ηθική αρετή δεν την έχουμε έμφυτη, δοσμένη από τη φύση, αλλά διαμορφώνεται στον άνθρωπο με τη συνήθεια, με την επανάληψη τέτοιας συμπεριφοράς». 

«Αρετή του ανθρώπου μπορεί να είναι η επαναλαμβανόμενη καλή συνήθεια με την οποία ο άνθρωπος γίνεται αγαθός, ενάρετος». 

«Ουκ εν τω πολλώ το ευ, αλλ’ εν τω ευ το πολύ».

Εστιάζει όμως ιδιαίτερα και στη χρήση της λογικής, ως ένα επιπλέον εργαλείο που οδηγεί στην ευτυχία η οποία εν τέλει για τον ίδιο δεν αποτελεί παρά το σύνολο των επιτευγμάτων μας, αποδίδοντας όμως πάντα σημαντικό ρόλο στον παράγοντα τύχη.

huffingtonpost

Οι αρχαίοι σοφοί, προσπαθώντας να διεισδύσουν στο μυστήριο της ύπαρξης, προκάλεσαν τη γέννηση του μύθου. Ο μυθικός λόγος έδινε μια απάντηση στα θεμελιώδη ερωτήματα του ανθρώπου για την προέλευση του κόσμου, την αιτία του, τη ζωή και το νόημά της, το θάνατο και το μυστήριό του κλπ. Μέσα από αλληγορίες και μεταφορικές περιγραφές, ο μύθος έκρυβε αλήθειες που είχαν σχέση με την εξέλιξη της ψυχής και την πνευματική πρόοδο του ανθρώπου επί της γης, αλλά και αλήθειες για τον κόσμο και την πορεία του στο χρόνο.

Κάθε μύθος, όπως και κάθε σύμβολο, μπορεί να ερμηνευτεί με πολλούς τρόπους και συχνά συναντάμε απόψεις και ερμηνείες που δεν συμβιβάζονται απόλυτα με την κοινή λογική ή την επιστημονική εξήγηση των φαινομένων. Πολλές φορές μάλιστα, οι ερμηνείες που δίδονται για ορισμένους μύθους ή σύμβολα, αγγίζουν τον τομέα που χαρακτηρίζεται ως «φαντασία». Ας προσπαθήσουμε όμως να κατανοήσουμε τους μύθους όχι με το νου αλλά με την καρδιά, όχι με τη σκέψη αλλά με το «νιώσιμο» της καρδιάς, όπως προστάζει η Φωνή της Σιγής.

Τι είναι ο χρόνος; Όταν ρώτησαν τον Αυγουστίνο τι έκανε ο θεός προτού δημιουργήσει το σύμπαν, εκείνος υποστήριζε ότι:

    «Η έννοια του χρόνου δεν έχει νόημα πριν την αρχή του σύμπαντος. Ο χρόνος είναι μια ιδιότητα του σύμπαντος και συνεπώς, δεν υφίσταται χρόνος πριν από το σύμπαν».

Ο Αριστοτέλης θεωρούσε τον χρόνο σαν μια συστατική έξη της κίνησης και τον τοποθετούσε μέσα στο σώμα του ουρανού, δηλαδή του ορατού σύμπαντος. Έλεγε ότι:

«Σώμα δίχως κίνηση δεν υπάρχει, και επειδή έξω από τον ουρανό δεν υπάρχει σώμα, άρα δεν υπάρχει χρόνος έξω από αυτόν» (Περί Ουρανού). Αναφερόμενος στον Δημόκριτο (Α71) έγραφε: «Υποστηρίζουν ότι ο χρόνος είναι αδημιούργητος και με αυτό ο Δημόκριτος αποδεικνύει ότι τίποτε δεν μπορεί να δημιουργηθεί αφού ο χρόνος δεν έχει δημιουργηθεί. Είχε πειστεί όμως ότι ο χρόνος είναι αιώνιος».


Αν το σύμπαν άρχισε να υπάρχει από τη στιγμή της μεγάλης έκρηξης και μετά, μπορούμε ενδεχομένως να πούμε ότι ο χρόνος της μέτρησης των γεγονότων είχε μια αρχή, τουλάχιστον στο δικό μας ουρανό ή σύμπαν. Και ότι η εξάπλωση του σύμπαντος αποτελεί, κατά κάποιο τρόπο, το ξεδίπλωμα του χρόνου στον κόσμο μας. Αισθανόμαστε την ύπαρξή του μέσα από την ροή των γεγονότων και την κίνηση των ουρανίων σωμάτων, τα οποία σύμφωνα με τον Πλάτωνα (Τίμαιος) «φανερώνουν σε εμάς την κίνηση και το μέτρο του χρόνου».

Οι πλανήτες έγιναν όργανα που διατηρούν τους αριθμούς (με τις αστρικές περιόδους) και έτσι, με τη βοήθειά τους, ο χρόνος που είναι το αντίτυπο της αιωνιότητας, ή ένα είδος κινητής εικόνας της αιώνιας ύπαρξης (Τίμαιος) ενσαρκώνεται στον αισθητό και ορατό κόσμο και γίνεται ο χρόνος της μέτρησης.

Στις μυθικές παραδόσεις η ιστορία της πρώτης γέννησης του χρόνου παίρνει τη μορφή ενός προσωπικού μύθου, του μύθου του θεού Κρόνου – του Kranan των Ινδών. Οι λέξεις Κρόνος, Kranan ή Κράντωρ, δηλαδή κυρίαρχος, ηγεμών και δημιουργός έχουν ως κοινή ρίζα το καρ. Εξηγώντας το όνομα του Κρόνου ο Πλάτων (Κρατύλος) αναφέρεται στη ροή και την κίνηση: «Θαρρείς ότι τυχαία έδωσαν στον Κρόνο και τη Ρέα ονόματα ρευμάτων;» Παραπάνω στο ίδιο κείμενο όμως, θεωρεί ότι το όνομα Κρόνος προέρχεται από τη λέξη Κούρος, δηλαδή νέος αλλά και καθαρός και αμόλυντος. Παρουσιάζει έτσι, δύο όψεις του θεού Κρόνου.

Ο Πρόκλος (Πλατωνική Θεολογία) ενισχύει αυτή την άποψη περί του αμόλυντου θεού, θεωρώντας ότι η ένωση του πατρός Κρόνου και των άσπιλων θεών είναι αμόλυντη και ανυπέρβλητη. Γι’ αυτό, οι λόγιοι της εποχής των Νεοπλατωνικών λέγουν ότι ο Χρόνος είναι «εκείνος για τον οποίο τηρείται σιγή. Ο Κύριος που γίνεται γνωστός στις ψυχές μόνο μέσω του Νου. Τον εγκατέστησαν εντός της πατρικής σιγής και τον ανυμνούν σαν πατέρα των πατέρων. Χρόνος και κόσμος άρχισαν μαζί, σαν το ατελές αντιφέγγισμα της αιώνιας ταυτότητας».(Πρόκλος στον Αλκιβιάδη, Κρατύλο, Παρμενίδη)

Η εικόνα αυτή του θεού Κρόνου έρχεται σε αντίθεση με τον Ησιόδειο θεό, ο οποίος παρουσιάζεται ως δόλιος και αγκυλομύτης. Ο θεός Κρόνος του Ησίοδου, ως γιος του θεού Ουρανού, ανήκει στη δεύτερη θεοκρατική τάξη και εμφανίζεται ως προσωποποίηση της ροής του χρόνου, που καταβροχθίζει αυτά που προκάλεσε. Υπό αυτή την έννοια, είναι το «ρεύμα» της πρώτης ερμηνείας του Κρατύλου που αναφέρθηκε παραπάνω. Αρπάζοντας την εξουσία από τον πατέρα του, κυριαρχεί στην μορφή και στην ύλη και συνεπώς, γίνεται ο πατέρας κάθε περαιτέρω εξέλιξής της. Παρά την κατοπινή κυριαρχία του Διός – όταν αναπτύσσεται η συνείδηση στον κόσμο – ο θεός Κρόνος παραμένει πατέρας, κριτής και πανδαμάτωρ χρόνος.

Αναφέρεται ως κριτής στα νησιά των Μακάρων από τον Ησίοδο και τον Πίνδαρο, και οι αρχαίοι Έλληνες αφιέρωναν πολλές γιορτές σ’ αυτόν, όχι μόνο για να τον τιμήσουν ως δημιουργό αλλά και για να τον εξευμενίσουν ως κριτή τους. Διότι μέσα στο χρόνο τον οποίο προσωποποιεί, όλα τα άδικα διορθώνονται και η σωτηρία εξασφαλίζεται γιατί εκείνος κρίνει και κυριαρχεί επί πάντων. Τίποτε δεν του ξεφεύγει και γι’ αυτό είναι πανούργος και αγκυλομύτης.

Η κυριαρχία του επάνω στη μορφική ύλη αρχίζει με τον ακρωτηριασμό της γονιμοποιού δύναμης του Ουρανού με ένα δρεπάνι. Το δρεπάνι όμως, εκτός από σύμβολο θανάτου, είναι και εργαλείο θερισμού, δηλαδή σύμβολο της καινούργιας συγκομιδής. Αφαιρώντας τα γεννητικά όργανα του πατέρα του, δηλαδή τη δημιουργική του δύναμη, ο θεός Κρόνος γίνεται το πνεύμα-γιος, που θα δημιουργήσει ζωή και θα εγκαινιάσει τη νέα εποχή, η οποία χαρακτηρίζεται από τη διχόνοια, που φαίνεται ότι αποτελεί μια εξελικτική αναγκαιότητα σε αυτό το στάδιο της πορείας της ζωής.


Ας δούμε όμως και την άλλη όψη του, εκείνη που αφορά τον αγνό και αμόλυντο Κύριο, όπως τον αποκαλεί ο Πρόκλος, ή τον Κούρο, όπως περιγράφεται στον Κρατύλο.

Για το σκοπό μας αυτό ας στραφούμε στον Ορφέα, ο οποίος δίδασκε ότι από το νερό και τη λάσπη – τη συνεχή και τη μεριστή ουσία – γεννήθηκε ένας δράκοντας με κεφάλι λιονταριού και ταύρου, ενώ ανάμεσά τους υπήρχε το πρόσωπο ενός θεού που ονομάζεται Κρόνος και Ηρακλής. Το πλάσμα αυτό είχε φτερούγες στους ώμους του, και ο Ορφέας το θεωρούσε ως συμβολική παράσταση της πρώτης Αρχής, που δεν είχε καμία σχέση με τον Ησιόδειο Κρόνο, ή τον ομώνυμο πλανήτη.

Για τον Ορφέα ήταν Πρωτόγονος και Παν, δισώματος – δηλαδή ανδρόγυνος – και γέννησε το απεριόριστο Χάος και το ομιχλώδες Έρεβος. Αποτελούσε μια από τις δύο αρχές-ουσίες της φύσης και τον τοποθετούσε στο υψηλότερο σημείο της δημιουργικής πνευματικής ιεραρχίας, όπως ήταν και ο Μιθραϊκός θεός Κρόνος-Αιώνας που κρατούσε το κλειδί της ύπαρξης.

Παρά τα πολλά ονόματα που του έδινε στους ύμνους του, ο Ορφικός Κρόνος-Ηρακλής θεωρούταν άρρητος, ακατονόμαστος θεός, άφυλλος και δίχως επιθυμίες. Οι τέσσερις μορφές – λιοντάρι, ταύρος, θεός και φτερούγες – είναι παρόμοιες με τις τέσσερις μορφές σύμβολα που παρατηρούμε στη χριστιανική εικονογραφία (όπου θεός = άνθρωπος και φτερούγες = αητός).

Τοποθετώντας τις μορφές αυτές στο ζωδιακό κύκλο, έχουμε τα τέσσερα ζώδια – λέοντα, ταύρο, υδροχόο (άνθρωπο ή θεό) και σκορπιό (ή αητό ή φτερούγες), καθώς και τα τέσσερα στοιχεία που αντιπροσωπεύονται από αυτά, δηλαδή πυρ, γη, αέρα και νερό, που είναι τα τέσσερα ριζώματα του Εμπεδοκλή. Γι’ αυτό ο Ορφικός θεός Κρόνος είναι Παν, όπως επίσης και εκείνος που γεννά το αργυρό αυγό του σύμπαντος. Βλέπουμε δηλαδή εδώ το νοούμενο του παντός της εκδηλωμένης ζωής στο σύμπαν.

Σε άλλες παραδόσεις (Ινδική) χρησιμοποιείται ένα πτηνό αντί των πτερύγων του Ορφικού ή Μιθραϊκού Κρόνου. Το πτηνό, από τη θετική του πλευρά, συμβολίζει τόσο την πτητικότητα όσο και το ιδανικό πέταγμα του πνεύματος ως ένα είδος «οντότητας» ανεξάρτητης και σταλμένης από το μυστήριο του όντος. Είναι επίσης, σύμβολο του οργανωτικού πνεύματος της πρωταρχικής αγνής, αιθερικής ύλης που ενεργοποιείται σε κάθε νέα εκδήλωση των κόσμων. Ο μυθικός λευκός κύκνος Hamsa γεννά το κοσμικό αυγό, όπως και η ιερή Ίβις της αρχαίας Αιγύπτου.

Οι Πυθαγόρειοι πίστευαν ότι ο Χρόνος ταυτίζεται με τη δεύτερη όψη της Παγκόσμιας Ψυχής, και τη δράση της στα πεδία της εκδήλωσης ως δημιουργικό πνεύμα. Όπως λέγουν, όταν η Παγκόσμια Ψυχή θέλησε να αποκτήσει κάποια δραστηριότητα, στράφηκε προς την κίνηση και τότε ξεπήδησε ο χρόνος που πρωτύτερα δεν ήταν φανερός. Η δραστηριότητα του χρόνου είναι εμφανής όσο διαρκεί η εκδήλωση των κόσμων, και σαν εξελικτικό πνεύμα που οργανώνει την ύλη, γίνεται έκδηλος σε καθετί υπαρκτό στη φύση.

Ο Κρόνος θεωρείται κυρίαρχος της ημέρας του Σαββάτου, αλλά δεν θα πρέπει να το εκλάβουμε ως την τελευταία ημέρα της εβδομάδας, αλλά ως το Sabbath, δηλαδή την ημέρα του πνεύματος και της πνευματικής τελείωσης. Την ημέρα αυτή – το συμβολικό Σάββατο – ο άνθρωπος καλείται να σταματήσει κάθε φυσική δραστηριότητα και να στραφεί προς την πνευματική εργασία. Διότι αυτή η ημέρα είναι η έβδομη, η ημέρα της ανάπαυσης του δημιουργού, η ημέρα κατά την οποία το Atman στρέφεται στον εαυτό του.

Ας μην ξεχνάμε ότι κι ο Εβραίος Χριστός «θεράπευε» πάντοτε κατά την ημέρα του Σαββάτου, διότι ως εκπρόσωπος και προϊόν της τελικής πνευματικής πραγμάτωσης του ανθρώπου, ενεργούσε επάνω στις ψυχές των πνευματικά ασθενών και νεκρών, εκείνη την ημέρα κατά την οποία τελείωνε συμβολικά ο χρόνος της σωματικής φύσης και άρχιζε η περίοδος της πνευματικής αναγέννησης του ανθρώπου, που είναι η περίοδος του αιώνιου.

Τι είναι το αιώνιο; Κατά τον Πλωτίνο (Περί Αιώνος και Χρόνου): «Η ψυχική ενέργεια του Αιώνιου Όντος που δίνει ζωή, κίνηση και ύπαρξη στο έγχρονο σύμπαν. Η αισθητή ενσάρκωση που εξελίσσεται σε χρόνο εμπεριέχει το ακατάληπτο αιώνιο και ο χρόνος, η όψη του αιώνιου, γίνεται για τους ανθρώπους αόρατος και αόριστος μέσα στο άβατο της ψυχής τους».

Και ο Πλάτων (Τίμαιος) λέει ότι:

    «Η ψυχή του Όντος δίνει γέννηση στο χρόνο και η επέκταση της ζωής της είναι η διάρκειά του». Με τα λόγια αυτά ορίζει ότι, όταν σταματήσει η δραστηριότητα της ψυχής, τότε μένει μόνο το αιώνιο, η αιωνιότητα. Αιώνιο, Αιώνας και Αιωνιότητα είναι έννοιες που απασχόλησαν πολύ την αρχαία σκέψη, τόσο ως προς τη φύση τους όσο και ως προς τη σχέση τους με το χρόνο ή τον θεό Κρόνο. «Αιώνα, το άπαντα», αποκαλούσε ο Αριστοτέλης την πέρα από την εξώτατη κίνηση κατάσταση ή ύπαρξη. Θεωρούσε δε ότι ο χαρακτηρισμός Αιώνας, δόθηκε με θεϊκή έμπνευση από τους αρχαίους. «Εκείνο που περιέχει το χρόνο ολόκληρο και την απειρία, το απεριόριστο, είναι ο Αιώνας που πήρε το όνομά του από το ‘αεί είναι’, και είναι αθάνατος και θείος».

Οι Γνωστικοί χρησιμοποιούσαν τον όρο «Αιώνας» ή «Αιών» για να υποδηλώσουν τις ιεραρχίες των πνευματικών όντων. Αιώνες δεν είναι οι εκατονταετηρίδες ετών, όπως οι yuga των Ινδών ή αλλιώς εποχές που αποτελούν τμήμα του χρόνου της μέτρησης. Οι Γνωστικοί Αιώνες είναι θείες υποστάσεις, αιώνια Όντα, Ιδέες. Κάθε Αιώνας είναι πλήρης άλλων πνευματικών όντων, και έχει μέσα του εν δυνάμει την τελείωση και την κίνηση όπως και ο Πλατωνικός Χρόνος-Ιδέα, «η κίνηση του οποίου δεν μετράται με αριθμούς, παρά είναι και παραμένει ένα διαρκές παρόν, μια πνευματική ολότητα» (Τίμαιος).

Οι Αιώνες της Δοξασίας, όπως τους αποκαλεί ο Βαλεντίνος (Αιωνολογία) βρίσκονται στη Σιγή, άγνωστοι και άρρητοι, όπως ο αμόλυντος θεός Κρόνος ή Κύριος των Νεοπλατωνικών. Υπάρχει ένας Αιώνας, ο Αρχαιότατος και Ύψιστος από τον οποίο ξεπήδησε ο Λόγος σαν μια ακτίνα, και μέσω αυτής της θείας εκπόρευσης, καθετί δημιουργείται «εν χρόνω». Αυτός είναι εκείνος που ο Πλάτων ονομάζει ακίνητη και σταθερή αιωνιότητα, όντως ον, και είναι το πρότυπο βάσει του οποίου ο Πλατωνικός Δημιουργός έφτιαξε τον κόσμο, σαν μια κινητή εικόνα του, τη δε κίνησή του την ονόμασε χρόνο.

Αιώνας και Αιωνιότητα λοιπόν, ανήκουν στη σφαίρα της «αϊδίου φύσεως», ενώ ο χρόνος όπως τον αντιλαμβανόμαστε με τη μέτρηση, ανήκει στη σφαίρα του γίγνεσθαι. Ο Πλωτίνος θεωρούσε ότι η Αιωνιότητα αποτελεί αμετάβλητη αρχή ζωής που κατέχει συγχρόνως τα πάντα στο παρόν. «Τα νοητά όντα κείτονται μέσα στην Αιωνιότητα, που είναι Αιώνας και Ον, και παραμένει αμετάβλητη στον εαυτό της και αναλλοίωτη στο αεί παρόν. Είναι το εκκλάμπον μέσα στο υπόστρωμα, είναι ζωή, ομού πάσα, πλήρως αδιάσπαστη, πανταχού παρούσα, χωρίς έκταση και μεταβολή κι εξέλιξη».

Η ίδια ιδέα εκφράζεται και μέσα στο σύμβολο του μυθικού κύκνου kalahamsa, που είναι ένα σύμβολο του Χρόνου στην Ανατολική παράδοση. Το όνομα αυτό μπορεί να διαβαστεί και ως kal – aham –sa, που σημαίνει ΕΓΩ ΕΙΜΑΙ ΕΙΝΑΙ στην αιωνιότητα του Χρόνου.

Ο σανσκριτικός όρος Hamsa, είτε ως «Είναι», «Εκείνο», Χήνα ή Κύκνος αποτελεί επίσης ένα σημαντικό σύμβολο της Σοφίας που βρίσκεται στο σκοτάδι για τον άνθρωπο, διότι κείται πέρα από κάθε δυνατότητα προσέγγισής της από τον ανθρώπινο νου.

Είναι η Σοφία που ταυτίζεται με την Αιώνια –Σοφία, έναν από τους Αιώνες του Κρυμμένου Πληρώματος της Δόξας των Γνωστικών.

mythagogia

Πλάτωνας

(427-347 π. Χ)

● Θεός για τους συνετούς ανθρώπους είναι η συνείδηση, ενώ για τους μη συνετούς η ηδονή.

● Η συζήτηση που γίνεται μέσα στην ψυχή με τον εαυτό της ονομάστηκε διάνοια.

● Το θεμέλιο της σοφίας είναι η υπομονή.

● Όλο το χρυσάφι που βρίσκεται κάτω από τη γη και πάνω σ' αυτή, δεν αξίζει όσο η αρετή.

● Ο δίκαιος άνθρωπος διδάσκει το παιδί του να λέει την αλήθεια σ' όλη τη ζωή του.

● Πρέπει κανείς ν' αφήνει στα παιδιά του σαν κληρονομιά, πολλή ντροπή κι όχι χρυσάφι.

● Από τη δημοκρατία γεννιέται η τυραννία.

● Στην τάξη των Θεών δεν επιτρέπεται να φθάνει κάποιος, εάν δεν έχει φιλοσοφήσει και δεν έχει φύγει από τη ζωή, τελείως αμόλυντος, παρά μόνον ο φίλος της γνώσης.

● Οι φαύλοι άνθρωποι νιώθουν, στις περισσότερες περιπτώσεις χαρά με τις ψεύτικες απολαύσεις, ενώ οι ενάρετοι με τις αληθινές.

● Ακόμα κι οι ληστές κι οι κλέφτες συμπεριφέρονται δίκαια μεταξύ τους, γιατί αλλιώς, δεν μπορούν να κάνουν τίποτε.

● Η υπερβολική ελευθερία φαίνεται πως μεταβάλλεται σε υπερβολική δουλεία.

● Εκείνος που είναι ήρεμος κι ευτυχής από τη φύση του δεν θα νιώσει καθόλου την πίεση της ηλικίας, αλλά γι' αυτόν που έχει την αντίθετη διάθεση και η νεότητα και τα γηρατειά είναι το ίδιο βάρος.

● Αν αφαιρέσει κανείς από την ποίηση τη μελωδία, τον ρυθμό και το μέτρο, αυτό που μένει γίνεται κάτι άλλο ή πεζός λόγος.

● Η αγάπη για το χρήμα σπρώχνει τον άνθρωπο να αφιερώνει όλο τον καιρό του στη συσσώρευση περιούσίας, και να μη διαθέτει ώρα για οτιδήποτε άλλο. Η ψυχή του αφοσιώνεται αποκλειστικά σ' αυτή τη δουλειά και δεν τον απασχολεί καμιά άλλη σκέψη, εκτός από το καθημερινό κέρδος.

● Κανένας μας να μη γίνεται φιλοχρήματος, για χάρη των παιδιών του, για να τα καταστήσει μετά θανάτου πολύ πλούσια.

● Η ψυχή του ανθρώπου είναι αθάνατη κι άφθαρτη.

● Είναι τρία αυτά για τα οποία κάθε άνθρωπος ενδιαφέρεται. Τρίτο και τελευταίο είναι η φροντίδα για το σώμα και πρώτο η φροντίδα για την ψυχή.

● Απ' όλα τα αγαθά, που κατέχει ο άνθρωπος, το πιο ιερό, μετά τον Θεό, το πιο οικείο είναι η ψυχή.

● Η ποίηση: ένα πράγμα ανάλαφρο, ιερό και φτερωτό.

● Η τιμωρία τον σοφών, που αρνιούνται να συμμετάσχουν στην κυβέρνηση, είναι να ζουν υπό τη διακυβέρνηση χειρότερων ανθρώπων.

● Κάθε επιστήμη που χωρίζεται από την αρετή φαίνεται πανουργία κι όχι σοφία.

● Τα βιβλία είναι αθάνατα παιδιά που θεοποιούν τους πατεράδες τους.

● Η σοφία είναι το πιο καλό απ' όλα τα αποκτήματα, η αμορφωσιά όμως το χειρότερο απ' όλα.

● Τα μάτια του νου αρχίζουν να γίνονται οξυδερκέστερα, όταν η σωματική δύναμη αρχίζει να παρακμάζει.

● Παιδεία είναι η δύναμη που καλλιεργεί την ψυχή.

● Γνώση χωρίς δικαιοσύνη πρέπει να ονομάζεται πανουργία κι όχι εξυπνάδα.

● Δεν υπάρχει αρχή άλλη για τη φιλοσοφία από το θαυμάζειν.

● Στον ακόλαστο οι λύπες ξεπερνούν τις ηδονές στο μέγεθος, στον αριθμό και στην πυκνότητα.

● Εντιμότητα: ειλικρινής χαρακτήρας συνδεδεμένος με σωστό τρόπο σκέψεων.

● Σύνεση; η αρμονία της ψυχής σε θέματα καθοδήγησης και υποταγής.

● Φόβος: ψυχική αναταραχή που προκλήθηκε από την αναμονή του κακού.

● Δεν πρέπει να νοιαζόμαστε τόσο πολύ, για το τι θα πουν για μας οι πολλοί, αλλά τι θα πει όποιος ξέρει καλά για τα δίκαια και τα άδικα, ο ένας δηλαδή και αυτή θα είναι η αλήθεια.

● Αναίδεια: ανεκτικότητα της ψυχής στην ατιμία για χάρη του κέρδους.

Ηράκλειτος

(544-483 π.Χ)

● Τα πάντα ρει.

● Εάν δεν ειπώθηκαν οι αντίθετες γνώμες τότε πως θα διαλέξετε την καλύτερη.

● Από τις διαφορές γεννιέται η πιο όμορφη αρμονία.

● Η πολυγνωσία δεν φέρνει την εξυπνάδα.

● Πρέπει οι πολίτες να μάχονται για τους νόμους, όπως για τα τείχη της πόλης τους.

● Για μένα ένας ισοδυναμεί με δέκα χιλιάδες αν είναι άριστος.

● Η κούραση κάνει να νιώθουμε τη χαρά που δίνει η ανάπαυση.

Σωκράτης

(470-399 π. Χ.)

● Εν οίδα ότι ουδέν οίδα.

● Δεν είμαι αθηναίος, ούτε Έλληνας πολίτης, αλλά πολίτης του κόσμου.

● Καλύτερα ν' αδικείσαι παρά ν' αδικείς.

● Αυτός που αρκείται στα ελάχιστα είναι πλουσιότατος.

● Η παιδεία σαν την πλούσια χώρα, παράγει όλα τα αγαθά.

● Είναι ανώτερη σοφία να μπορείς να ξεχωρίζεις το καλό απ' το κακό.

● Πήγαινε να δεις ένα ακρωτήρι, ένα βουνό, μια θάλασσα κι ένα ποτάμι και τα είδες όλα!


● Όπως όσοι βαδίζουν στον ήλιο, παρακολουθούνται από τη σκιά τους, έτσι κι όσοι έχουν μεγάλη δόξα, παρακολουθούνται από το φθόνο.

● Οι ξένοι χάνονται στους (άγνωστους) δρόμους, κι οι αγράμματοι πελαγοδρομούν στα προβλήματα της ζωής.

● Ούτε τη φωτιά μπορείς να σβήσεις με το ρούχο σου, ούτε τις αισχρές πράξεις με το πέρασμα του καιρού.

● Ο καλύτερος γάμος: όταν η γυναίκα είναι τυφλή και ο άνδρας κουφός.

● Έλεγε ότι αν κάποιος ζητήσει από τον κήρυκα να καλέσει τους τσαγκάρηδες να σηκωθούν, θα σηκωθούν μόνον αυτοί. Εάν όμως καλέσει τους συνετούς η τους δίκαιους, τότε όλοι θα σηκωθούν.

● Και στη ζωή προξενεί πολύ μεγάλο κακό το ότι ενώ οι περισσότεροι είναι ανόητοι, νομίζουν ότι είναι μυαλωμένοι.

● Θαρρώ ότι είναι καλύτερα να κάνω μπάνιο, προτού πιω το κώνειο, για να μη βάλω τις γυναίκες σε μπελά να με πλύνουν.

● Όταν ρωτήθηκε τι είναι ευτυχία, απάντησε:
"Η ηδονή που δε σε κάνει μετά να μετανιώσεις".

● Ο φθόνος είναι παιδί της αλαζονείας, εργάτης της εκδίκησης, αρχηγός μυστικής επανάστασης και διαρκές βάσανο της αρετής. Ο φθόνος είναι βόρβορος της ψυχής, δηλητήριο κι υδράργυρος που φθείρει τη σάρκα κι αποξεραίνει το μυελό των οστών.

● Πες κάτι για να σε βλέπω.

● Έλεγε στους συμπολίτες του που έβγαζαν βουλευτές και άλλους αξιωματούχους με κλήρο:
"Γιατί δεν βγάζετε με κλήρο και πλοίαρχους, αρχιτέκτονες και άλλους τεχνίτες;"

● Η ομορφιά είναι μια βασίλισσα που κυριαρχεί όχι και πολύ καιρό.

● Εκείνος που θέλει να ταρακουνήσει τον κόσμο ας ταρακουνήσει τον εαυτό του.

Aπό την "Απολογία Σωκράτους" του Πλάτωνα

“…προσπαθώ να πείθω τους νεότερους και τους πιο ηλικιωμένους ανάμεσά σας να μη…φροντίζουν ούτε για τα σώματά τους ούτε για τα χρήματά τους με τόσο πάθος, παρά μόνο για την ψυχή τους, πώς θα γίνει καλύτερη”.

“Αν εγώ από παλιά είχα επιχειρήσει να ασχοληθώ με την πολιτική, από παλιά θα είχα αφανιστεί και ούτε εσάς θα είχα ωφελήσει σε τίποτα ούτε τον εαυτό μου”.

“…ποια ποινή πρέπει να μου επιβληθεί, επειδή έκρινα ότι πρέπει να παραιτηθώ από την ήσυχη ζωή και να παραμελήσω όλα εκείνα για τα οποία φροντίζουν οι περισσότεροι άνθρωποι, χρήματά οικονομικά συμφέροντα, στρατηγίες, δημόσιες αγορεύσεις κα φατρίες;”

“…θα σας πω ότι είναι πολύ μεγάλο αγαθό για τον άνθρωπο το να μιλάει κάθε μέρα για την αρετή και για τα άλλα για τα οποία με ακούτε να συζητάω εξετάζοντας τον εαυτό μου και τους άλλους, και ότι η ζωή χωρίς να τα εξετάζει κανείς αυτά είναι ζωή που δεν αξίζει να τη ζει ο άνθρωπος”.

“…αν νομίζετε ότι σκοτώνοντας ανθρώπους θα γλιτώσετε από τις επικρίσεις του τρόπου ζωής σας, δεν σκέφτεστε σωστά. Η μέθοδος αυτή απαλλαγής δεν είναι ούτε πολύ αποτελεσματική, ούτε καλή”.

Διογένης

(412-323 π. Χ.)

● Οι θεοί έχουν το προνόμιο να μη χρειάζονται τίποτα, αλλά οι άνδρες που κατάφεραν να μοιάζουν στους θεούς έχουν το προνόμιο να χρειάζονται πολύ λίγα.

● Ο θρίαμβος της νίκης του εαυτού μας είναι το στέμμα της φιλοσοφίας.

● Η φιλοσοφία μου έδωσε την ετοιμότητα να αντιμετωπίσω την οποιαδήποτε στροφή της μοίρας.

● Όταν ρωτήθηκε, ποιο είναι το κάλλιστο απόκτημα του ανθρώπου απάντησε: το θάρρος της γνώμης του.

● Στο θέατρο έμπαινε, ενώ οι άλλοι έβγαιναν. Όταν ρωτήθηκε για τον λόγο, απάντησε: "Σε όλη μου τη ζωή αυτό φροντίζω να κάνω".

● "Πότε ο κόσμος ευημερεί;" ρωτήσανε τον Διογένη. "Όταν οι βασιλιάδες φιλοσοφούν και οι φιλόσοφοι βασιλεύουν".

● Μια φορά πρόσεξε ένα μικρό παιδί να πίνει νερό από μια πηγή με τα χέρια του. Πέταξε τότε το κύπελλο λέγοντας: "Αυτό το μικρό παιδί με νίκησε στο θέμα της απλότητας".

● Ο καλύτερος τρόπος να βασανίζεις τους εχθρούς σου είναι να έχεις πάντα καλή διάθεση.

● Και ο ήλιος ρίχνει μια ματιά στους βόθρους, αλλά δε μολύνεται.

● Οι έντιμοι άντρες είναι εικόνες των θεών

filoumenos

Δεν χρειαζόταν ο Έλγιν.Είχαν προλάβει κατ” αρχήν οι «φίλοι» μας οι Γερμανοί (Έρουλοι )Σύμφωνα με άλλη θεωρία, ο Ρωμαίος αυτοκράτορας έδωσε την άδεια, (πάλι στους «φίλους» μας τους Γερμανούς) (Βησιγότθους), που ήταν χριστιανοί, (όχι ορθόδοξοι. Αρειανοί). Με αρχηγό τον Αλάριχο, να την λεηλατήσουν. (Όχι μόνο την Ακρόπολη βέβαια, όλους τους ναούς της Ελλάδας. Κι όπως ήταν φυσικό, πέρασαν κι απ την Ακρόπολη.

Κι αυτοί έβαλαν φωτιά.

Κατόπιν σειρά είχε ο πολύς και μέγας Κωνσταντίνος. (Έλληνας) Που μεταφέρωντας την πρωτεύουσα στην Κωνσταντινούπολη, μετέφερε κι ένα σωρό αγάλματα. (Όπως το άγαλμα της Αθηνας προμάχου.

Το έργο του συνέχισε ο Ιουστινιανός, (Έλληνας) που την μετατρέπει σε φρούριο με χριστιανικές εκκλησίες.

Το έργο των προηγούμενων ανέλαβαν να συνεχίσουν οι «φίλοι» μας οι Γερμανοί (της Βαλτικής αυτή την φορά). (Φράγκοι)

Ύστερα ήρθαν οι οι Ισπανοί (καταλανοί). Χωρίς αλλαγές και λεηλασίες. Δείχνουν σεβασμό κι εκφράζουν τον θαυμασμό τους.

Ακολούθησαν οι οι Ιταλοί (οι οποίοι επίσης έδειξαν σεβασμό. Δεν προκάλεσαν καταστροφές). (Ενετοί)

Μετά ήρθαν οι Τούρκοι, (με ότι αυτό συνεπάγεται. Τζαμιά, κατοικίες, χαρέμια)… Όλα τα καλά… Προκειμένου μάλιστα να οχυρωθούν κατεδαφίζουν τον ναό της Αθηνάς Νίκης και τα υλικά χρησιμοποιούν για να ενισχύσουν την δυτική οχύρωση.

Ώσπου ο «φίλος» μας ο Βενετός Φραγκίσκο Μοροζίνι, (Ενετός), την βομβαρδίζει επί 4 μέρες, από τον λόφο του Φιλοπάππου, πολιορκώντας τους οχυρωμένους σ αυτήνΤούρκους. Τελικά, μια οβίδα που εκτοξεύτηκε (από «φίλο» μας Γερμανό, όπως λέγετε), έπεσε στην πυριτιδαποθήκη που ήταν αποθηκευμένα 500 βαρέλια πυρίτιδας….

Το μνημείο που για περισότερα από 2000 χρόνια ήταν λειτουργικό, φιλοξένησε όλα τα θρησκευτικά δόγματα και που άντεξε κάθε ειδους κακοποίηση στο πέρασμα των αιώνων, πλέον ήταν ανοικτό ερείπιο…

Αφού την κατέλαβε ακολούθησε καταστροφή με σκοπό την λεηλασία…. Τόσο απ τον ίδιο, όσο κι απ τους στρατιώτες του για… Αναμνηστικά….

Αργότερα ξαναήρθαν οι Τούρκοι, μάζεψαν ότι ήταν πεσμένο και το έκαναν οικοδομικά υλικά….

Ε! Μετά, ήρθε ο Έλγιν και μάζεψε ότι μπορούσε απ όσα είχαν απομείνει… Έκανε όμως μεγαλύτερη ζημιά και καταστροφές απ όσο όλοι οι προηγούμενοι μαζί!!





Nikolaos Kokotsakis

diktyoellinwn

Τα χρυσά έπη του Πυθαγόρα, είναι εβδομήντα ένας στίχοι, γραμμένοι σε δακτυλικό εξάμετρο – δηλαδή το ποιητικό μέτρο του Ομήρου, καθώς και άλλων φιλοσόφων, όπως ο Εμπεδοκλής και ο Παρμενίδης. Συνιστούν μία σύντομη εισαγωγή στον τρόπο ζωής των Πυθαγορείων. Είναι άγνωστο ποίος έγραψε τα Χρυσά Έπη.

Το ντοπάρισμα των αθλητών και η δωροδοκία με σκοπό τη νίκη εμφανίστηκαν στους στίβους της αρχαιότητας μετά τον Πελοποννησιακό πόλεμο, την «αυτοκτονία της Ελλάδας», όπως τον χαρακτήρισε διάσημος ιστορικός (έληξε το 404 π.Χ.). Ως τότε κι από τα βάθη των αιώνων, από κανενός το μυαλό δεν μπορούσε να περάσει η σκέψη να παραπλανήσει τους κριτές (Ελλανοδίκες). Όμως, μετά το τέλος του σχεδόν 30χρονου αιματηρού εμφύλιου πολέμου, δεν ήταν λίγοι εκείνοι που αναζητούσαν την κοινωνική καταξίωση με μια νίκη σε κάποιον από τους πανελλήνιους αγώνες, τους Ολυμπιακούς κατά προτίμηση. Περίπου τον ίδιο καιρό εμφανίστηκαν και οι επαγγελματίες αθλητές.

Ήταν η εποχή που ο πιο αναγνωρισμένος γιατρός της αρχαιότητας, ο Ιπποκράτης (πέθανε το 377 π.Χ.), αμφισβητούσε τη ρήση «νους υγιής εν σώματι υγιεί» και δίδασκε ότι δεν είναι η άθληση που εξασφαλίζει την υγεία αλλά το μέτρο στην εργασία, στο φαγητό, στον ύπνο και στον έρωτα.

Μισόν αιώνα αργότερα, ο Αριστοτέλης (384 – 322 π.Χ.) περιέγραφε τα ορατά αποτελέσματα από την ειδική δίαιτα, στην οποία υποβάλλονταν οι αθλητές: Παραμορφωμένα πρόσωπα που έμοιαζαν με ζώων. Και, έπειτα από αρκετούς αιώνες, ο επίσης αναγνωρισμένος γιατρός της αρχαιότητας, Γαληνός (128 – 200), δίδασκε ότι η πολύωρη καθημερινή άθληση δε βοηθά τη φυσική ομορφιά, καθώς οι απαιτήσεις πολλών αγωνισμάτων συχνά παραμορφώνουν το πρόσωπο και το σώμα των αθλητών.

Στην Ολυμπία, ο έλεγχος των αθλητών ήταν ασφυκτικός. Τα «διατροφικά συμπληρώματα» ξεκινούσαν από ένα κοκτέιλ «μέλι με σύκα» κι έφταναν στο κρέας ταύρου, ενώ οι πιο ριψοκίνδυνοι έπιναν ούρα από γνωστά για τη δύναμή τους ζώα, θεωρώντας ότι περιείχαν τις ουσίες εκείνες που τα έκαναν δυνατά (σήμερα γνωρίζουμε ότι η τεστοστερόνη παράγεται από τον διάμεσο ορχικό ιστό του ανθρώπου, αυτόν που ονομάζουμε κύτταρα του Λάιντιχ).

Στην Ολυμπία άλλωστε, οι αθλητές έπρεπε να φτάσουν ένα μήνα πριν από την έναρξη των αγώνων. Τους συνόδευαν οι γυμναστές ή, των παίδων, οι πατέρες ή μεγαλύτερα αδέλφια. Στον μήνα αυτό, διδάσκονταν τους κανονισμούς των αθλημάτων, παρακολουθούσαν αγώνες κι έμεναν απομονωμένοι σε ιδιαίτερο κτίριο της Ήλιδας. Η δήλωση συμμετοχής γινόταν ένα χρόνο πριν και καταγραφόταν σε ειδικές λίστες.

Υπεύθυνη για την οργάνωση των αγώνων ήταν η Ολυμπιακή Βουλή, ενώ κριτές ήταν οι Ελλανοδίκες, μέλη της αρμόδιας επιτροπής (δυο αρχικά, δέκα στη συνέχεια, δώδεκα έπειτα και, από το 348 π.Χ., πάλι δέκα). Εκλέγονταν με κλήρο ανάμεσα στους Ηλείους και είχαν απόλυτη εξουσία.

Απέρριπταν αθλητές που δεν είχαν τα κατάλληλα να αγωνιστούν προσόντα, απέκλειαν όσους υπέπιπταν σε παραπτώματα και τιμωρούσαν με πρόστιμα ή και με δημόσια μαστίγωση τους παραβάτες των κανονισμών.

Παραβάσεις ήταν η αργοπορημένη προσέλευση, η μη υπακοή στις εντολές, η μη τήρηση των κανονισμών διεξαγωγής των αθλημάτων και η δωροδοκία είτε για να αφεθεί αθλητής να νικηθεί είτε για ευνοϊκή μεταχείριση.

Σε περίπτωση δωροδοκίας, έπεφτε τόσο βαρύ πρόστιμο στον αθλητή και στην πόλη του, ώστε με τα χρήματα που εισπράττονταν, ανεγείρονταν αγάλματα του Δία, οι Ζάνες (από τον πληθυντικό της λέξης Ζευς) πάνω σε ειδικά βάθρα. Βρέθηκαν 17 βάθρα Ζανών που σημαίνει ότι τόσες δωροδοκίες τιμωρήθηκαν στα 1169 χρόνια που κράτησαν οι Ολυμπιάδες.

Πρώτο κρούσμα δωροδοκίας αποκαλύφθηκε το 388 π.Χ. (16 χρόνια μετά το τέλος του Πελοποννησιακού πολέμου). Δεύτερο, είκοσι χρόνια αργότερα (368 π.X.), όταν κατασκευάστηκαν δύο Ζάνες από πρόστιμα που επέβαλαν οι Ελλανοδίκες σε δύο Ρόδιους παλαιστές που, κατά τον Παυσανία, πιάστηκαν επ’ αυτοφώρω (ο Φιλόστρατος να δωροδοκεί τον Εύδηλο). Το επόμενο κρούσμα συνέβη μετά από 36 χρόνια (332 π.Χ.). Η δυσφήμιση του αθλητή αλλά και της πόλης την οποία εκπροσωπούσε και το στίγμα της «πλαστής νίκης» απέτρεπαν την απόπειρα δωροδοκίας παρ’ όλο που ο δεκασμός για τους αρχαίους Έλληνες ήταν σε πολλές περιπτώσεις τρόπος ζωής.

Έφεση κατά μιας απόφασης των Ελλανοδικών (των οποίων το σκεπτικό απαγορευόταν να γνωστοποιηθεί) επιτρεπόταν μόνο στην Βουλή της Ήλιδας. Στη συντριπτική πλειοψηφία τους όμως, οι αποφάσεις γίνονταν αποδεκτές. Οι Ελλανοδίκες ήταν αναγνωρισμένα αμερόληπτοι και αδέκαστοι.

Στην Αρχαία Ρώμη, το ντοπάρισμα ήταν περίπου νόμιμο. Στα άλογα των ιπποδρομιών χορηγούσαν «υδρομέλας» (ένα οινοπνευματώδες ποτό που παράγεται από την αλκοολική ζύμωση διαλύματος μελιού σε νερό).

Το πόσο αποτελεσματικό ήταν φαίνεται και από το γεγονός ότι το έπιναν και οι στρατιώτες, πριν από τη μάχη. Τον Α’ μ.Χ. αιώνα, για να αυξήσουν τη μυϊκή τους μάζα, οι Έλληνες αθλητές προτιμούσαν να πίνουν εκχύλισμα από το φυτό «υπουρίς», είδος φτέρης, βασικού συστατικού από την οποία σήμερα παράγεται το οργανικό καύσιμο τύρφη. Ένα μείγμα κρασιού και στρυχvίvnς (δηλητηρίου που σε μικρές δόσεις λειτουργεί ως διεγερτικό) δινόταν σε νεαρούς αθλητές στις αρχαίες Ολυμπιάδες.

Εκεί όμως που το ντοπάρισμα έδινε και έπαιρνε, ήταν στο αγώνισμα της πάλης. Νικητής αναδεικνυόταν όποιος έριχνε τον αντίπαλό του στο έδαφος τρεις φορές καθώς οι αθλητές έπρεπε να παλεύουν όρθιοι.

Αναπτύχθηκαν δυο τεχνικές: Του συνδυασμού ταχύτητας, ευκινησίας και ευστοχίας που χαρακτήριζε κυρίως τους αθλητές του πένταθλου (όπου ένα από τα αθλήματα ήταν και η πάλη) και της δύναμης που κυρίως χρησιμοποιούσαν οι μόνο παλαιστές. Η πρώτη τεχνική ήταν δημοφιλής στους Αθηναίους, η δεύτερη στους Σπαρτιάτες. Με τον Μίλωνα τον Κροτωνιάτη ονομαστό για τη δύναμή του Ολυμπιονίκη, κυρίαρχο του αγωνίσματος για 24 συναπτά χρόνια (540 – 516 π.Χ.).

Κάποια φορά σήκωσε και περιέφερε στα χέρια του ένα ταύρο ζωντανό, μετά τον έσφαξε, τον έψησε και τον έφαγε μόνος του. Κάποια άλλη, σήκωσε τον ανδριάντα του και τον μετέφερε μόνος του στην Άλτη. Και κάποια τρίτη, στήθηκε όρθιος πάνω σε ένα δίσκο αλειμμένο με λάδι χωρίς κανένας από όσους προσπάθησαν να μπορέσει να τον μετακινήσει από εκεί. Το αγώνισμα της πάλης ήταν τόσο δημοφιλές ώστε συντηρούσε στρατιές επαγγελματιών παλαιστών, σωστών θηρίων σε όγκο και δύναμη.

historyreport

Η πολιτική για τους αρχαίους Έλληνες αποτέλεσε ένα νέο τρόπο σκέψης, έναν τρόπο να σχετίζεται κανείς με τους συνανθρώπους του. Οι πολίτες διέφεραν ως προς τον πλούτο, την ομορφιά ή την ευφυΐα, όμως ως πολίτες ήταν ίσοι. Αυτό συνέβαινε γιατί οι αρχαίοι Έλληνες εκλάμβαναν εαυτούς ως ορθολογικά όντα και η μόνη κατάλληλη σχέση μεταξύ ορθολογικών όντων είναι αυτή της πειθούς. Η πειθώ διαφέρει από την εντολή επειδή προϋποθέτει την ισότητα μεταξύ αυτού που μιλάει και αυτού που ακούει.

Αν εξαιρέσουμε την, σχετικά γνωστή, μεγάλη Ελληνίδα φιλόσοφο Υπατία , δύσκολα οι πιο πολλοί θα μπορούσαμε να ονοματίσουμε κάποια άλλη. Όμως υπήρχαν σημαντικές και πολυγραφότατες γυναίκες  φιλόσοφοι, που συνέβαλαν τα μέγιστα στο θαύμα της αρχαίας Ελλάδας. 

Μερικές από αυτές ήταν οι εξής:

Αρήτη της Κυρήνειας  - 5ος αιώνας π.Χ.

Η Αρήτη ήταν σύγχρονη του Σωκράτη. ∆ίδασκε φιλοσοφία στη σχολή της Αττικής. Ήτανε κόρη του Αριστίππου, του ιδρυτή της Κυρηναϊκής Σχολής της φιλοσοφίας. Ακόµη και την εποχή του Βοκάκιου (1313-1375 µ.Χ.) χίλια χρόνια αργότερα µνηµονευόταν ως πολύτιµη πηγή γνώσεων, συγγραφέας 40 βιβλίων, και δασκάλα περισσοτέρων από 110 φιλοσόφων. Ο γιος της Αρίστιππος επίσης φιλόσοφος, συνέχισε την οικογενειακή παράδοση ως διευθυντής της Κυρηναϊκής Σχολής. Ονοµάστηκε «Μητροδίδακτος», επειδή διδάχτηκε τη φιλοσοφία από τη µητέρα του, πράγµα σπάνιο για την εποχή εκείνη.

Διοτίμα από τη Μαντινεία -  φιλόσοφος

Ο Πλάτωνας έγραψε ότι τιµήθηκε από τον Σωκράτη (469-399 π.Χ.) ως δασκάλα του. Ο Πλάτωνας δίδαξε δύο γυναίκες στο σχολείο του: τη Λασθένια και Αξιόθεα του Φύλου (350 π.Χ). Υπήρξε επίσης ιέρεια στην Μαντινεία της Αρκαδίας. Σήµερα, κέντρα µελετών και ιδρύµατα φέρουν το όνοµά της.

Θυµίστα - φυσική φιλόσοφος

Ήταν σύζυγος του Λέοντος, και επιστολογράφος του Επίκουρου (371 – 271 π.Χ.). Ονοµαζόταν "η θηλυκή Σόλων" και ήταν γνωστή ως φιλόσοφος. (Ο Σόλων ήταν ο µεγάλος νοµοθέτης της Αρχαίας Αθήνας) .

Περικτιώνη - Φυσική φιλόσοφος

Υπήρξε µαθήτρια του Πυθαγόρα (569 – 475 π.Χ.) και πιθανόν δίδασκε στη σχολή του. ∆ύο από τα έργα της που έχουν διασωθεί µέχρι σήµερα και αποδίδονται σ’ αυτήν είναι η «Σοφία» και «Αρµονία της Γυναίκας».

Υππαρχία του Κυνικών - 360 – 280 π.Χ.

Υπήρξε µέλος της µη δηµοφιλούς σχολής των κυνικών. H Υππαρχία παντρεύτηκε έναν άλλο κυνικό φιλόσοφο που λεγόταν Κράτης και επέλεξαν τον τρόπο ζωής των κυνικών. Έτσι διάλεξε µια ζωή χωρίς ανέσεις, ιδιοκτησία και τεχνητούς συµβατικούς κανόνες, συµπεριλαµβανοµένου και του γάµου. Οι κυνικοί πίστευαν ότι για να γίνουν πολίτες του σύµπαντος πρέπει να απορρίψουν την ισχύουσα κοινωνική και πολιτική τάξη πραγµάτων.

Λασθινία -  Φυσική φιλόσοφος

Ο Πλάτωνας αναφέρει αρκετές γυναίκες οι οποίες ήτανε αναγνωρισµένες φιλόσοφοι στην αρχαία Ελλάδα. Η Λασθινία ήτανε µία από αυτές.

Θεανώ η Θουρία

Ήταν αρχαία Ελληνίδα μαθηματικός και αστρονόμος. Καταγόταν από τους Θούριους της Κάτω Ιταλίας και άκμασε περί τον 6ο αιώνα π.Χ..

Η Θεανώ ήταν κόρη του ιατρού Βροντίνου. Υπήρξε αρχικά μαθήτρια και στη συνέχεια σύζυγός του κατά 30 χρόνια μεγαλύτερού της Πυθαγόρα. Δίδαξε αστρονομία και μαθηματικά στις Σχολές του Πυθαγόρα στον Κρότωνα και μετά το θάνατο του συζύγου στη Σάμο. Επιμελήθηκε τη διάδοση της διδασκαλίας και του έργο του, τόσο στον κυρίως Ελλαδικό χώρο, όσο και στην Αίγυπτο, σε συνεργασία με τα παιδιά της την Δαμώ, την Μύια, την Αριγνώτη τον Μνήσαρχο και τον Τηλαύγη που ανέλαβαν με τη σειρά τους και τη διοίκηση των Πυθαγορείων σχολών.

Πηγές :  pi.ac.cy (αρχείο pdf Έρευνα-επιλογή: Μ. ΛΟΟΣ , Μετάφραση: Μ. ΣΚΟΜΠΑ , Επιµέλεια: Β. ΚΑΝΤΖΑΡΑ) ,  astr.ua.edu,  wikipedia, φωτογραφίες από το διαδίκτυο

antikleidi